یکی از مهمترین نتایج مهم کنفرانس استکهلم این بود که نمایندگان دولتهای شرکت کننده در این کنفرانس توافق کردند تا مجموعه ای از مشکلات محیط زیستی را مد نظر قرار دهند و این دولتها پذیرفتند تا نسبت به جلوگیری از انتشار مواد خطرناک به محیط زیست اقدام کنند. در سال 1981 برنامه محیط زیست ملل متحد به عنوان یکی از موضوعات مهم در حفاظت از محیط زیست جهانی و مدیریت و جابجایی فرامرزی زباله های خطرناک، شناخته شد. تا آن زمان برخی سوانح محیط زیستی از انتقال غیر قانونی و نامناسب زباله های خطرناک در درون کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه به دلیل دفع نامناسب این زباله ها و فاضلاب موجب گردید تا مشکلات محیط زیستی روز به روز افزایش یابد. برنامه محیط زیست ملل متحد رهنمون ها و اصول مدیریت محیط زیستی زباله های خطرناک قاهره موسوم به رهنمون های 1972 قاهره را توسعه داد. این رهنمون ها در تلاش برای کمک به دولتها در فرآیند توسعه سیاستهای ملی و ترتیباتی برای مدیریت محیط زیستی و دفع زباله های خطرناک است. زمانیکه رهنمون های داوطلبانه قاهره تصویب شد، شورا حکام برنامه محیط زیست ملل متحد از این سازمان تقاضا کرد تا یک سند حقوقی جهان شمول برای کنترل جابجایی فرامرزی زباله های خطرناک و دفع آنها تهیه کند. دلیل درخواست برای تهیه یک سند جهان شمول در این خصوص افزایش آگاهی و عمومیت یافتن تاثیرات نامطلوب جابجایی بدون کنترل این زباله ها به خصوص در کشورهای در حال توسعه است.
برنامه محیط زیست ملل متحد نیز پیش نویس یک کنوانسیون را ارائه کرد و یک گروه کاری متشکل از کارشناسان فنی و حقوقی تاسیس کرد تا با دقت این پیش نویس کنوانسیون را بازبینی و بررسی کنند. این گروه کاری نیز در همین ارتباط پنج بار برای بررسی این پیش نویس نشست برگزار کرد و در نهایت پیش نویس نهایی را تهیه کرد. سپس برنامه محیط زیست ملل متحد نمایندگان دولتها را برای بررسی این پیش نویس نهایی کنوانسیون در نشستی جمع کرد. در نتیجه این نشست، کنوانسیون بازل در سال 1989 تصویب شد که این کنوانسیون در تاریخ پنجم ماه می 1992 لازم الاجرا گردید. در حال حاضر این کنوانسیون 175 عضو دارد. کنوانسیون بازل اولین و مهمترین موافقتنامه جهانی محیط زیست است. این کنوانسیون به طور سفت و سختی جابجایی فرامرزی زباله های خطرناک و دیگر زباله ها را قانونگذاری و قاعده مند کرده است. این کنوانسیون تعهدات الزام آوری برای اعضای خود ایجاد کرده است. ماده دوم این کنوانسیون زباله ها را به عنوان مواد یا ذراتی که بیرون ریخته می شوند، یا بیرون ریخته خواهند شد یا بر اساس مقررات داخلی بیرون ریخته شدن آنها ضروری است، تعریف می کند. براساس این کنوانسیون، زباله های خطرناک به دو دسته تقسیم بندی می شوند. کنوانسیون بازل فاضلابهایی را که آلوده به مواد رادیواکتیویته هستند، شامل نمی شود و این مواد بر اساس دیگر سیستم های کنترلی بین المللی که مربوط به مواد رادیواکتیوی هستند، مقررات گذاری می شوند. کنوانسیون بازل سه اقدام کلیدی برای نیل به اهداف خود انجام می دهد: الف: کنترل سفت و سخت جابجایی فرامرزی زباله های خطرناک، ب: مدیریت مناسب به لحاظ محیط زیستی زباله های خطرناک و ج: اجرا و اعمال مقررات کنوانسیون در سطح داخلی و بین المللی [29]. این کنوانسیون در ایران در سال 1371 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده است[1].
2-2-2-15- پروتکل حمایت از محیط زیست دریایی در برابر منابع آلودگی مستقر در خشکی
این کنواسیون در سال 1368 در کویت تنظیم شده است و اجازه تودیع اسناد آن به سازمان محیط زیست داده می شود. آلودگی مستقر در خشکی به آلودگی مناطق دریایی تعریف می شود که در اثر تخلیه از تاسیسات ساحلی یا آلودگی سرازیر شده از دیگر منابع مستقر در زمین یا سازه های مصنوعی ایجاد می شود. تقریباً 70 درصد از آلودگی دریایی مستقیماً ناشی از آلودگی مستقر در خشکی است. آلودگی مستقر در خشکی بویژه در مناطق پر سکنه مانند سواحل مدیترانه و دریای بالتیک و در مناطقی که در فصل رونق گردشگری جمعیت شان افزایش می یابد، شدید است. تنوع منابع آلودگی مستقر در خشکی، مبارزه با آن را دشوار می کند. قواعد قابل اعمال باید اصولاً تمامی آبهای جاری به سمت دریا را در بر گیرند. کنوانسیون حقوق دریاها مقرر می کند که دولتها باید تدابیر ضروری ایجاد کنند تا در حد امکان، رها سازی مواد سمی، زیان آور یا مهلک و بویژه مواد پایدار از منابع مستقر در خشکی و یا از طریق هوا یا تخلیه محدود شود. کنوانسون 1997 سازمان ملل متحد در مورد حقوق حاکم بر بهره برداری های غیر کشتیرانی از آبراه های بین المللی تاکید می کند که دولتهای همجوار آبراه های یاد شده باید در صورت اقتضا یا به طور فردی یا جمعی، با همکاری سایر دولتها و با در نظر گرفتن قواعد و استانداردهای عموماً پذیرفته شده بین المللی، کلیه تدابیر ضروری را برای حمایت و حفاظت از محیط زیست دریایی شامل دهانه رودخانه اتخاذ کنند. کنوانسیون های منطقه ای بر اساس این اصول به کرات آلودگی مستقر در خشکی را مد نظر قرار داده اند. این کنوانسیون 16 ماده و سه ضمیمه دارد. این کنوانسیون در سال 1371 توسط مجلس شورای اسلامی[2] تصویب و به تایید شورای نگهبان رسیده است. مرجع ملی پروتکل در ایران، سازمان حفاظت محیط زیست است[3].
2-2-2-16- کنوانسیون بین المللی نجات دریایی[4]
کشورهای متعاهد به این کنوانسیون با درک اینکه تدوین مقررات متحدالشکل بین المللی درباره عملیات نجات به صورت توافق جمعی لازم است، تحولات اساسی و به ویژه علاقه روز افزون به حفظ محیط زیست، ضرورت تجدیدنظر در مقررات بین المللی موجود در کنوانسیون، یکسان سازی پاره ای از مقررات قانونی مربوط به کمک و نجات در دریا مصوب 1910 در بروکسل را تایید نموده اند. با علم به نقش ارزنده ای که عملیات نجات کارآمد و به موقع می تواند برای ایمنی شناورها و سایر اموال در خطر و برای حفظ محیط زیست داشته باشد و با اعتقاد به ضرورت انگیزه های کافی برای افرادی که عملیات نجات نسبت به شناورها با سایر اموال در خطر را به عهده می گیرند، این کنوانسیون را بااهمیت نشان می دهد.. عملیات نجات عبارتند از هر عمل یا فعالیت تعهد شده در جهت کمک به یک شناور یا دیگر اموال مواجه با خطر در آبهای قابل دریانوردی یا سایر آبها از هر قبیل شناور شامل کشتی، کرجی یا هر ساختار قابل دریانوردی[5]. اگر عملیات نجات نتیجه مفید داشته باشد، حق دریافت پاداش را ایجاد می نماید، البته اشخاصی که جانشان نجات داده شده، ملزم به پرداخت هیچ گونه اجرتی نخواهند بود. محل انعقاد این کنوانسیون لندن بود و مرجع نگهدارنده اسناد، دبیر کل سازمان بین المللی دریانوردی می باشد. مرجع ملی کنوانسیون در ایران سازمان بنادر و کشتیرانی است. این کنوانسیون در سال 1373 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد. در این کنوانسیون به لحاظ توجه خاص به امر مبارزه با آلودگی و حفظ محیط زیست در دو دهه اخیر، مقررات قبلی مورد تجدیدنظر قرار گرفته است. کنوانسیون نجات 1989 در جهت تشویق به جلوگیری از آلودگی و حفظ محیط زیست دریایی تنظیم شده است. لذا با الحاق به این کنوانسیون در واقع گامی موثر در جهت حمایت از محیط زیست دریایی و حفظ اموال و اشخاص در معرض خطر برداشته خواهد شد و بدین ترتیب زمینه اقدامات قانونی لازم برای جلوگیری از آلودگی و حفظ محیط زیست دریایی مخصوصاً در منطقه خلیج فارس فراهم می گردد.
[1] . http://rc.majlis.ir/fa/law/show/92091
[2] . http://rc.majlis.ir/fa/law/show/92167
[4] . international convention on salvage -1989
[5] . http://maritimesafety.pmo.ir
لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:
توانمندسازی کنوانسیون های زیست محیطی در گستره اکوسیستم های آبی از دیدگاه حقوق بین الملل محیط زیست