نظریه ها و رویکردهایی در خصوص اعتیاد و وابستگی به اینترنت

الف- نظریه­های فردی

در این نظریه­ها ریشه اختلال در خود فرد جستجو می­شود یعنی ساخت زیست شناختی و ویژگی­های روان شناختی شخص است که سازنده رفتار اوست. براساس این دیدگاه شخصیت شامل تمامی جنبه­های رفتاری، هیجانی، شناختی، اخلاقی و حتی جنبه جسمانی، عصبی، هورمونی و بیوشیمیایی می­شود که به­وجود آورنده رفتار بهنجار و نابهنجار است (امیدوار و صارمی، 1393).

ب- نظریه­های ساختار اجتماعی

در این دیدگاه رفتار بزهکارانه ناشی از سازگاری فرد با شرایط حاکم در محیط­های طبقه پایین است. این نظریه­ها به سه دسته تقسیم می­شوند:

1. نظریه در هم ریختگی اجتماعی نظریه­های فشار    3. نظریه خرده فرهنگ (امیدوار و صارمی، 1393).

ج- نظریه­های فرآیند اجتماعی

در این دیدگاه نابهنجار را ناشی از تعاملات انسان­ها در زندگی اجتماعی روزمره می­دانند که به سه دسته تقسیم می­شوند:

1. نظریه تداعی افترافی نظریه کنترل اجتماعی    3. نظریه کنترل اجتماعی هیرشی (امیدوار و صارمی، 1393).

د- نظریه­های واکنش اجتماعی

این نظریه­ها بر روی نقشی که نهادهای اقتصادی و اجتماعی در ایجاد رفتارهای نابهنجار دارند، متمرکز می­شود. یعنی روشی که در آن جامعه از خود نسبت به فرد واکنش نشان می­دهد و روشی که افراد نسبت به جامعه واکنش نشان می­دهند. دو نظریه مهم در بین نظریه­های واکنش اجتماعی وجود دارد عبارتند از:

1. نظریه بر چسب نظریه تضاد (امیدوار و صارمی، 1393).

به جز نظریه­های فردی، ساختار اجتماعی، فرآیند اجتماعی و واکنش اجتماعی، نظریه­های دیگری هم در خصوص اعتیاد اینترنتی ارائه شده است:

ه- نظریه پویایی روانی و شخصیت

این نظریه ریشه­های اعتیاد فرد به اینترنت را به سال­های آغازین زندگی وی ارتباط می­دهد. به­عبارتی عمده­ترین دلایل گرایش اعتیادآور فرد به اینترنت، شوک­های روحی با کمبودهای عاطفی دوران کودکی، ارتباط با سایر ویژگی­های خاص شخصیتی و با سایر اختلالات و خلق و خوها با گرایش­های روانشناختی ارثی است. طبق این دیدگاه بسته به حوادثی که در دوران کودکی برای فرد اتفاق افتاده است و با ویژگی­های شخصیتی­ای که در طی بلوغ در این فرد شکل گرفته است. او برای تقویت یک رفتار اعتیاد آمیز و با هر رفتار دیگری مستعد می­شود. در این حالت آنچه که اهمیت دارد موضوع یا فعالیت نیست بلکه فرد و شرایطی است که وی متأثر از آن معتاد می­شود (دوران، 2003).

و- نظریه کنترل اجتماعی

براساس نظریه کنترل اجتماعی هیرشی عاملی که باعث جلوگیری از رفتارهای انحرافی جوانان و نوجوانان می­شود «پیوند اجتماعی» است. به اعتقاد هیرشی پیوندهای اجتماعی دارای چهار عنصر اصلی دلبستگی، تعهد، مشغولیت و اعتقاد است. ضعف هر یک از این چهار عنصر در فرد می­تواند موجب بروز رفتارهای انحرافی او شود (امیدوار و صارمی،1393 ).

ز- تبیین رفتاری

این نظریه بر پایه مطالعات شرطی شدن عاملی با کنشگر است. براساس این دیدگاه فرد برای دریافت پاداش وارد اینترنت می­شود. پاداش­هایی که وی از این رفتار می­گیرد. فرار از واقعیت، رسیدن به عشق و سرگرمی­های زیاد است و چنانچه فرد در زمان­های آتی نیز به این پاداش­ها نیاز داشته باشد احتمالاً به اینترنت روی خواهد آورد در نتیجه این روند تقویت شده و چرخه همچنان ادامه پیدا می­کند (امیدوار و صارمی،1393 ).

ح- تبیین بیوپزشکی

بر پایه این نظریه عواملی ارثی و با اختلالات شیمیایی در مغز و فرارسان­ها، دلایل اصلی روی آوردن فرد به اعتیادند. از نظر این دیدگاه وجود برخی کروموروم­­­ها، هورمون­ها، مواد زائد و یا فقدان مواد شیمیایی لازم و مشخص و فرارسان­هایی که فعالیت مغز و سایر دستگاه­های عصبی را تنظیم می­کنند در بروز اعتیاد فرد موثرند. آزاد سازی حجم زیاد در پایین در مرکز لذت باعث سرکوبی کارکردهای حیاتی مغز و نهایتاً کنترل آن می­شود. از این نظر روش­های چندی وجود دارد که طی آن، استفاده از اینترنت محتمل باعث تحریک این فرآیند عصبی- بیولوژیکی می­شود (معیدفر و همکاران، 1393).

  ط- نظریه شناختی

همانند دیدگاه روانکاوی، دیدگاه شناختی متوجه فرآیندهای درونی است. البته این دیدگاه بیش از آنکه بر امیال و نیازها و انگیزش­ها تأکید کند بر اینکه افراد چگونه اطلاعات را کسب کرده و تغییر می­کنند و آنها را در حل مشکلات به­کار می­گیرند، تأکید دارد. در اصل دیدگاه شناختی بیشتر به افکار کنونی و شیوه­های حل مسئله توجه دارد تا تاریخچه شخصی .در این دیدگاه اعتیاد به اینترنت، بر آمده از شناخت­های معیوب و با پردازش شناختی است و درمان آن مبتنی بر تصحیح فرآیند شناخت­های معیوب است (معیدفر و همکاران، 1393).

ی- نظریه شناختی- رفتاری

گسترش اعتیاد به اینترنت با شرایط روان­شناختی قبلی به­وجود می­آید. در اکثر موانع این آسیب­شناسی شامل افسردگی، اضطراب اجتماعی و انواع روان پریشی­هاست. وقتی فرد در معرض استفاده از اینترنت قرار می­گیرند فرآیند کاربرد مشکل زای اینترنت شروع می­شود این آسیب شناسی زمینه­ای، نوعی آمادگی و تعامل است و موجب شروع استرس می­شود.

از دیدگاه رفتاری- شناختی نشانه­های اختلال شامل افکار وسواسی درباره اینترنت، کنترل تکانه ضعیف، ناتوانی در متوقف کردن استفاده از اینترنت و مهم­تر از همه، این باور که اینترنت تنها دوست فرد است. علاوه بر این در موقعی که تماس برقرار نیست، به فکر اینترنت بودن، پیش­بینی تماس بعدی و صرف مخارج زیاد درباره اینترنت و مسائل مربوط به نشانه­های دیگر این اختلال هستند. مشکل دیگر جدا شدن فرد از دوستان خود به نفع دوستان اینترنتی است و در نهایت نوعی احساس گناه درباره استفاده از اینترنت و دروغ گفتن به دوستان درباره وقت صرف شده و مخفی نگه داشتن آن، نشانه­های دیگر این اختلال هستند (معیدفر و همکاران، 1393).