مهر و موم ترکه

الف – مفهوم لغوی
مهر و موم یعنی موم با نشان و نقش مهر بر او و مهر و موم زدن را قرار دادن قطعه موم گداخته و نقش و نشان مهر بر آن نهادن را گویند.[1]
به عبارت دیگر مهر و موم همانگونه که از اسم آن بر می آید یعنی لاک و مهر کردن، متوقف نمودن و در کنترل در آوردن است.
ب – مفهوم اصطلاحی
قانونگذار در قانون امور حسبی، تعریفی از مهر و موم ارائه ننموده است لکن آنچه از میان مواد قانونی راجع به مهر و موم ترکه می توان استنباط نمود و به عنوان معنای مهر و موم ترکه فهمید این است که مهر و موم ترکه، توقیف نمودن ترکه برای جلوگیری از هرگونه حیف و میل و یا جابجایی ترکه بدون اجازه مقام صلاحیت دار است.
پ – فلسفه مهر و موم ترکه
اصولاًَ مهر و موم به این جهت بکار می رود که اموال و ترکه باقی مانده از متوفی دچار تضییع و حیف و میل نگردد. بدین گونه که عده ای از وراث که در آن اموال تصرف دارند هم از منافع و عایدات آن سود ببرند و هم اینکه چنانچه به هر عنوان تعدی و تفریط و خساراتی نسبت به اموال وارد آید مسئولیتی نداشته باشند، لذا در این گونه مواقع، اشخاص ذینفع در ترکه برای جلوگیری از حیف و میل و حقاظت و نگهداری اموال تا تقسیم ترکه، درخواست مهر و موم ترکه را می نمایند.
 
 
ت – اشخاصی که صلاحیت در خواست مهر و موم ترکه دارند

1. ذینفع

مطابق ماده 2 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، « هیچ دادگاهی نمی تواند به دعوایی رسیدگی کند مگر شخص یا اشخاص ذینفع رسیدگی به دعوی را مطابق مقررات قانون درخواست نموده باشند » بنابر اصل حقوقی مستنبط از ماده بالا که منطبق با ماده 2 ق. ا. د. م سابق می باشد درخواست مهر وموم ترکه مطابق ماده 167 ق. ا. ح بشرح ذیل فقط از کسانی پذیرفته می شود که ذینفع در ترکه باشند.[2]
1-1- ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنها
منظور از نماینده قانونی، اعم از نماینده قانونی به معنی خاص از قبیل ولی و قیم و نماینده قراردادی از قبیل وکیل می باشد.
2-1- موصی له
در این صورت موصی له مانند وراث در حفاظت تمامی ترکه ذینفع می باشد به عنوان مثال متوفی وصیت نموده که 4/1 اموال غیر منقول را که در شهرستان تبریز قرار دارد به دانشجویان رشته ی پزشکی جهت سالن تشریح بدهید، والا هر گاه موصی به عین معین از ترکه باشد موصی له نسبت به ترکه منتفع نیست تا مهر و موم آنرا بتواند بخواهد. مثلاً اگر متوفی وصیت نمود. که از 6 باب مغازه ای که در شهر مشهد دارم مغازه واقع در خیابان شهید گمنام را با آقای علی بدهید این گونه وصیت به جزء مشاع نیست و درخواست مهر و موم ترکه از آقای علی پذیرفته نمی شود.
3-1- طلبکار متوفی
طلبکاران متوفی در صورتی که طلب آنها مستند به سند رسمی یا حکم قطعی دادگاه باشد می توانند درخواست مهر و موم ترکه را بنمایند. بنابراین درخواست مهر و موم از کسی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی نباشد پذیرفته نمی شود. اگر چه مستند به سند عادی یا گواهی نامه ای باشد که در دادگاه پذیرفته می گردد، زیرا در این صورت طلب محرز نبوده و احتیاج به رسیدگی قضایی دارد و مهر وموم امر اداری قضایی است.
همچنین است هرگاه در مقابل طلب وثیقه مانند رهن و مرد معامله با حق استرداد موجود باشد. مثلاً آقای ( الف ) مبلغ 20000000 تومان را به رسم امانت در اختیار شرکت سایبر قرار می دهد و شرکت نیز یک دستگاه آپارتمان خود را در رهن آقای ( الف ) قرار می دهد در این وضعیت چون در مقابل طلب، رهن قرار گرفته شده است در اینجا آقای ( الف ) چون در مقابل 20000000 تومان یکدستگاه آپارتمان را به رهن گرفته حق درخواست مهر و موم ندارد زیرا از مورد رهن می تواند استیفای حق خود را بنماید.
هرگاه، در اثر تغییر تأمین اموالی بازداشت شده باشد در این صورت نیز آن شخص که مالی به نفع او بازداشت شده حق درخواست مهر وموم ترکه را ندارد، چون از محل اموال بازداشت شده می تواند استیفای حق کند و در قسمت دیگر از ترکه ذینفع نیست تا درخواست مهر و موم آنرا بنماید.
4-1- وصی
وصی منصوبی که جهت اداره اموال و تادیه دیون و دریافت دیون معین شده باشد حق درخواست مهر و موم ترکه را دارد.
 

2. رئیس حوزه قضائی

در دو مورد استثنائاً قانونگذار در ماده 168 قانون امور حسبی پیش بینی نموده که دادگاه بدون درخواست ذینفع اقدام به مهر و موم می کند.
اول: در موردی که کسی در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت نموده و کسی برای حفظ اموال او نباشد.
دوم: در صورتی که اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد.
سئوالی که در بحث به نظر می رسد این است که آیا شریک نسبت به مال مشاع نیز می تواند از دادگاه تقاضای درخواست مهر و موم یا تحریر ترکه نماید یا آنکه مهر و موم و تحریر مخصوص ترکه است. در مورخه 21/12/1365 نظریه توسط قضات دادگاههای تهران به اتفاق آراء به تصویب رسید که بشرح ذیل است.[3]
درخواست مهر و موم و تحریر فقط نسبت به ترکه جایز است بنابراین قانوناً شریک نمی تواند از دادگاه مهر وموم و یا تحریر مال مشاع را تقاضا نماید.
ث – نحوه تقاضا، رسیدگی و اجرای قرار مهر و موم ترکه

1. نحوه تقاضا

مطابق مقررات ق. ا. ح تقاضا در امور حسبی بوسیله ی تقدیم در خواست بعمل می آید اما در عمل مشاهده می شود که تعدادی از دادگاهها درخواست را فقط در قالب فرم دادخواست مورد پذیرش قرار می دهند.
در صورتی که ترکه از جمله اموال عمومی باشد و شخص یا اشخاصی که اموال در نزد آنها امانت است بعد از اینکه مراتب را به رئیس حوزه  قضائی اعلام نمودند رئیس حوزه قضایی مراتب را جهت صدور قرار مهر و موم ترکه به دادگاه عمومی صلاحیت دار اعلام می نماید.
[1]. دهخدا، علی اکبر، 1377، لغت نامه، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ج 3، ص 19338.
[2]. امامی، سید حسن، 1349، حقوق مدنی، نشر اسلامیه، ج 3، ص 353.
[3]. نوبخت، یوسف، 1385، اندیشه های قضایی، نشر تولید کتاب، مساله 112، ص 139.
لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:
آثار حقوقی امضا، مهر و اثرانگشت در حقوق مدنی و تجارت