شهریور ماه امسال، گروهی از دانشجویان رشته های معماری، دید و شهرسازی واسه یه سفر پژوهشی ۱۷ روزه راهی فرانسه و ایتالیا شدن. این سفر نه یه تور عادی که یه فعالیت جمعی بود؛ همه اعضای سفر به شرط تایید و عضویت قبلی در انجمن سفرهای پژوهشی دید پژوهشکده نظر، اجازه حضور در سفرها رو پیدا می کنن و هر کدوم در سفر مسئولیتی بردوش می گیرن.
این سفر پس از یه سفر تمرینی داخلی از فرودگاه امام (ره) شروع شد. به دبی رفتیم و از اونجا راهی پاریس شدیم. پس از سه روز حضور در ، لیون، مارسی و نیس رو در فرانسه تجربه کردیم و با عبور از موناکو راهی ایتالیا و شهرهای میلان، ونیز، فلورانس، سیه نا و رم شدیم.
واسه رسیدن به اروپا بدون هواپیماهای یه سره (اما گران ترن) باید از فرودگاه دبی گذشت؛ راهی که ما هم مجبور به گذروندن اون بودیم. مسافران از کشورای جور واجور خود رو به فرودگاه دبی می رسونن و مثل تاکسی خط عوض می کنن و راهی کشور مقصد می شن.
همین روند و قرار گرفتن بعضی وقتا چند ساعته مسافران در فرودگاه دبی از اون یه محیط خاص ساخته. فرودگاه دبی، نسخه کوچیک شده پاساژهای شهره؛ جایی که جنسا بدون مالیات به قصد صادر شدن فروخته می شن؛ یه بازار طویل و بزرگ از شکل های جور واجور فروشگاه های خوراکی، البسه و … که دور و بر اون خرطومیای ورود و خروج مسافران واقع شده. فرق دیگه دبی با دیگه فرودگاه ها تفاوت فضای گذر و فضای استقراره. فرودگاه دبی پر از صندلیای راحتی واسه خوابیدن و فضاهای باز کودکانه؛ گویی واسه استراحت و موندن طراحی شده.
هوای خوش هسته ای
از فرودگاه دبی با پروازی حدودا شش ساعته راهی پاریس میشیم. اولین روبرو شدن با شهر پاریس هوای خوب، رنگ آسمون و وضوح ابرهای بالای سره؛ هوایی رو که تنفس می شه، در روزای خلوت تنکابن و رامسر میشه تجربه کرد.
دلیل این وضعیت خیلی پیچیده نیس. فرانسه ۸۰ درصد برق خود رو از صنایع هسته ای تولید می کنه که ما رو از داشتن اون منع می کنه. البته در کنار این تولید هسته ای در مسیرهای عبور بین شهرهای فرانسه توربینای بادی تولید برق فت و فراوون دیده می شه. دیدن صفحات خورشیدی روی شیروانی ساختمانای دهاتی هم چیز عجیبی نیس. در همین مسیرهاست که با فضای به طور کامل زیر کشت و جنگلای «آدم کاشت» زیادی هم مواجه میشیم.
فرانسویا تقریبا فضای خالی واسه کشت و کار باقی نگذاشته ان و همراهی این عزم با کشاورزی تکنولوژیک، اونا رو با وجود مساحت نه خیلی زیادشون به یکی از مهمترین تولیدکنندگان اجناس کشاورزی تبدیل کرده.
مردمون ناشناس
یکی از تفاوتای ریشه ای فرانسویا (و اروپاییا) با خود من (شرقیا) رو در همین موضوع طبیعت کشف می کنیم. در واقع برخلاف باور شرقیا که طبیعت منبع خوشگلیه و به قولی «هر چی اون خسرو کنه، شیرین بود» اروپاییا طبیعت رو یکی از وسایل زیبایی می دونن.
مطالعه و دیدن کلیساها و صعومعها نشون میده که اتفاقا گرایش به طبیعت پس از دوره مدرن زیاد شده. اگه جایی از شهر یا دور و بر صومعه ای هم درختی پیدا شه، درخت مثمریه که واسه برداشت محصول کاشته شده. این راه و روش موجب شده که شهرها با وجود آب و هوای معتدل نسبت به شهرهای شرقی، کمتر درخت و طبیعت داشته باشن و میادین هم به جای فضای سبز با نشونه های معمارانه و ستونای بزرگ طراحی شدن.
جوانان، مردم و شهر
اولین شب حضورمون در پاریس رو در کوچه پسکوچهای شهر سر می کنیم؛ فعالیتی که دست کم واسه من باحال تر از دیدن ساختمانای سنتی و مدرن شهره. فروشگاه ها و مجموعه های اداری و خصوصی تقریبا نزدیک ساعت هشت شب به کار خود پایان میدن و این زمان شلوغ شدن میدانای شهر، جمع شدن هنرمندان خیابانی، رونق گرفتن رستورانا و کافه هاست.
بعدا با روبرو شدن با ابعاد آپارتمانا و نظام مجتمع سازی اروپایی دلیلش رو درک می کنم. آدم اروپایی برخلاف آدم شرقی به خونه خود نه به عنوان محل زندگی که به عنوان محل خواب نگاه میکنه. کلی زمان آدم غربی در جمع و خارج از خونه میگذره.
اعتراض
روز دوم سفر در اوایل راه ورود به منطقه مرکزی در ترافیکی سنگین گیر کردیم؛ ترافیک اونقدر زمان برد که راضی شدیم بقیه راه رو به صورت پیاده طی کنیم. کمی جلوتر خود رو در میان انبوه تراکتورهایی پیدا کردیم که از بیرون شهر به س داخل شهر به راه افتاده بودن و مشغول برگزاری اعتصاب علیه تصمیم دولت درباره افزایش واردات اجناس کشاورزی بودن. قبل از اینم از فرانسه اخبار اعتراضات و اعتصابات زیادی می شنیدم و حضور در یکی از این اعتصابات تلنگری بود به فکر کردن به روش کنشای سیاسی فرانسویا.
فرانسویا برخلاف مردم خیلی از کشورای پیشرفت نیافته سیاسی بهتر می دونن مطالبات خود رو از راه اعتراضات سیاسی و جناحی دنبال نکنن؛ یعنی اونا مشکلات رو به صورت موردی هدف اعتراض قرار میدن و نبود سیاسی بازی و جناحی کردن این موضوعات، پیگیری این مطالبات رو آسون کردن می کنه.
موناکو، دروازه ورود به ایتالیا
راه سفر رو که از پاریس به لیون، مارسی و نیس پی می گیریم واسه رسیدن به میلان و ایتالیا باید از کشوری رد شیم ه تنها یه شهر داره. موناکو، منطقه ای پادشاهی با دولتی که از نظر حقوقی مستقله ولی تا حد زیادی زیر قیمومیت فرانسه قرار داره. در واقع موناکو نقش سوپاپ اطمینان اقتصادی یا حیاط خلوت اونا رو اجرا می کنه؛ جایی که خیلی از قوانین اقتصادی مثل مالیات، پیگیری پولشویی و … در اون رعایت نمی شه و بزرگترین کازینوهای جهان در اون قرار داره.
پولدارهای جهان، خصوصا اونا که پولای بادآورده و کثیف دارن، بهتر می دونن شرکتای خود رو در این کشور شهر ثبت کنن و خود هم در اون ساکن باشن؛ حتی شاه مخلوع پهلوی هم در این کشور ویلایی داشته.
شهر ساختاری مثل رامسر داره؛ جایی که کوه به ساحل می رسه و به خاطر همین بیشتر شهر روی ارتفاع ساخته شده. معابر تنگی داره که عبور و مرور مازراتی، پورشه و فراری در اونا عادیه. از فراز شهر که نگاه کنین، سایتای زیاد فرود هلیکوپتر رو در ویلاها می بینین و اسکله رو هم قایقای بزرگ تفریحی قرق کردن.
ایتالیا کشور گرمی و شلختگی
ایتالیا رو از میلان واکسپو ۲۰۱۵ شروع می کنیم. فرانسه رو که به سمت جنوب میاید، کم کم معماری خونه ها تغییر می کنه. هر چند هنوز نظام شهرسازی مثل فرانسه س و این شباهت با نزدیکی به رم به بالاترین درجه می رسه اما فرق مردم، این دو کشور رو جدا می کنه. ایتالیاییا نسبت به فرانسویای سرد و اخمو، افراد خوش صحبت تر و گرم تری هستن و البته عوضش آداب دانی کمتری هم دارن.
اگه در فرانسه افراد جلو دوربین عکاسی نمی اومدن و تا عکس گرفتن شما صبر می کردن یا همیشه در خیابون حق با پیاده بود، در مقابل در ایتالیا همه چیز شلخته و در همه. زباله ها در معابر جمع شدن و همیشه صدای بوق ماشینا رو می شنوین؛ اونقدر شلختگی هست که در یکی از جلسات شبونه ان از شنیدان صدای تیراندازی هم تعجب نکنیم اما در کل شهرهای ایتالیایی شهرهای دوستانه تری هستن.
برگشت
بین برگشت از اولین سفر به اروپا احساس جالبیه؛ بت آرمانشهر در همون روز اول شکست می خوره. کمی که در سفر میگذره، همیشه به تفاوتا و شباهتای خود با ایشون فکر می کنی. اینکه در کجا فرق ریشه ای دارین، در چه پیشتازید و در چه عقب مونده اید.
همین نگاه موشکافانه به شهر و مردم و مقایسه اونا بعد از سفر و برابر شهر و مردم خودتون هم ادامه پیدا می کنه و در هر نکته کوچیکی از ارتفاع بلوکای پیاده راه تا شکل درختا دنبال نکته و دلیل می گردید.
گزارشم رو با خلاصه روایت خودم از این مقایسه تموم می کنم؛ واقعیت اینه که اگه تکنولوژیای پیشرفته نظامی و دیجیتال رو کنار بذاریم در تجهیزاتی که مربوط به رفاه شهریه فاصله زیادی با اروپاییا نداریم؛ در واقع تفسیر عقب موندگی در تواناییای عمرانی یه تحلیل به طور کامل اشتباهه. چیزی که خصوصا تجربه مقایسه فرانسه پیشرفته با ایتالیای به نسبت عقب مونده تر به من نشون داد، این بود که چیزی که فرق رو بوجود میاره خود مردم و اخلاق جمعی اوناس.
نظم عمومی یه شهر و کشور رو موفق می کنه و دیگری رو پایین نگه می داره. همین نظم عمومی در اندیشه مردم به حاکمان هم تسری پیدا می کنه و تبدیل به یه مطالبه جدی می شه. این نظم موجب می شه که در امور عادی شهری و رفاه عمومی فاصله بارزی از پاریس تا مارسی و نیس (شهرهای دیگه فرانسه) نباشه؛ گویی این نظمه که عدالت شهری رو به ارمغان می آورد.
پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی «نظر» هر ساله دانشجویان رو واسه یادگیری بهتر به سفرهای داخلی و خارجی می بره
سفربازها
انجمن سفرهای پژوهشی یه یاز زیر مجموعه های پژوهشکده نظره که زیر نظر دکتر امیر منصوری استاد دانشگاه تهران فعالیت می کنه. اون بخش مهمی از یادگیری رو در دیدن و نظر کردن از نزدیک می دونه و به همین خاطر علاوه بر سفرهای زیاد داخلی که خود و همسرش (دکتر شهره جوادی، استاد تحقیق هنر دانشگاه تهران) ترتیب میدن، امکان سفرهای ارزون قیمت خارجی رو واسه دانشجویان جفت و جور می کنه.
این سفرها واسه ارزون درآ»دن شرایط خاصی دارن. بعضی وقتا لازمه همسفران شبا در اتوبوس بخوابن یا محل قرار گرفتن در کمپای جنگلی خارج از شهر باشه. عبور و مرورها به طور کامل با وسایل نقلیه عمومیه و غذاها هم با کنسروهایی که از ایران برده می شه و پخت و پزهای شبونه در کمپا آماده می شن تا هم زمان مشکل پیدا کردن غذای حلال، زمان و هزینه حل شه.
در انجمن سفر هر کدوم از همسفران مسئولیتی دارن؛ بعضی مسئول کارای رسانه ای مانند ثبت وقایع سفر، عکاسی و ضبط صداها هستن و یه سری های دیگه امور اجرایی مانند تامین آب، خرید اغذیه و آشپزی رو رو دوش دارن، ضمن اینکه همه اعضای سفر موظف هستن قبل از سفر درباره کشورها و شهرهای محل مسافرت، تحقیق کنن و مسیرهایی واسه گشتن در شهرها پیشنهاد بدن.
فلورانس
فلورانس شهر عجیبیه؛ پر از خاطره و نشونه. در عکس دقت کنین. بلند کلیسای سانتا ماریا دل فیوره مشخصه که می گن از گنبد سلطانیه اقتباس شده. این شهر پره از کلیساهای سبک بیزانس و گوتیک که نماد معماری غربی شدن.
پینوکیو هم در شهر فلورانس متولد شده و به خاطر همین هر جایی میشه نشون یا عروسکی از اون رو یافت. منظری که از شهر می بینین هم از فراز میدون میکل آنژ گرفته شده که خیلی از نقاشان به نام اروپایی فلورانس رو از این دید رسم کردن.
نگاهی به تفاوتای آدم شرقی و غربی که خود رو در هنر و شهرسازی بروز میده
یه زمین؛ دو دنیای متفاوت
شهرهای اروپایی کالبدی خنثی دارن و عوضش مردم با لباسای مد روز و رنگی جلوه گری می کنن و خود رو روی این زمینه خنثی بیشتر نشون میدن. همیشه در جایی از شهر و خصوصا در عصرها مردمی رو مشغول ورزش می بینی و دست کم در فرانسه کم پیش میاد فردی خارج از فرم برابر ظاهر شه.
این اهمیت بدن واسه آدم امروز اروپایی رو اگه کنار تعدد مجسمه ها و پیکرتراشیای عموما عریان در شهر و کلیساها بذارین، یکی از وجوه مهم فرق نگاه آدم شرقی و غربی رو پیدا می کنین.
در حالی که آدم شرقی نگاه جدی به معنا و محتوا داشته و همیشه به دنبال مسائل ماورایی بوده (و این از دلایل گرایش بیشترش به طبیعته) آدم غربی حتی در دوره تسلط مسیحیت به فرهنگ یونانی و خدایان آدم نمایی برگشت داره که برتری خود رو در میدون دنیا و خصوصا سلامت تن عرضه می کرده. بزرگ بودن کلیساها و رونق پیکرتراشی قدیسین و قدرتمندان در کلیساها رو هم در همین فرهنگ داخلی شده غربی میشه جستجو کرد.
*اینجا یه بازارچه سرپوشیده در رمه؛ جایی که در اولین روبرو شدن با اون به یاد تکیه و بازار تجریش می افتیم. اینم یکی دیگه از شباهتای ایتالیاییا و ایرانیا هستش.
برخلاف فرانسویا که به مالا و فروشگاه های زنجیره ای عادت کردن و به سختی میشه در فرانسه بقالی جست، در ایتالیا خیلی راحت می تونین تباکو (بقالی خودمون) و بازارچهای صمیمی مثل چیزی که در عکس می بینین پیدا کنین. در این دو کشور قیمتای پایه خیلی با ایران فاصله ای نداره و بعضی وقتا مواد لبنی و میوه ها رو می تونین حتی ارزون تر از ایران پیدا کنین.
*سنت پیکرتراشی حتی به مهمترین محل دینی مسیحیان یعنی واتیکان هم نفوذ کرده. البته مجسمه های خارجی واتیکان پوشیده تر از مجسمه های عادی در شهر هستن.
*اینجا داخل کلیسای سن پییر واتیکانه. عظمت و ارتفاع دیواره ها، تجمل زیاد، پیکرتراشیای زیاد و جایگاه مرتفع پاپ که رو به نمازگزارانه خوب فرق نگاه مذهبی غربیا و شرقیا رو نشون میده. حضور پیکرتراشیا و طاقای باستانی در این فضا نشون میده که غربیا بر خلاف مسیحی شدن خیلی از سنتای بت پرستانه باستانی خود دور نشده ان.
*گورستان میلان یکی از معروف ترین گورستانای دنیاس که تقریبا پای تموم قبرها و مقبره های خانوادگی اون یه پیکره نصب شده.
*اسکله موناکو در واقع پارکینگ قایقای تفریحی ثروتمندان ساکن این شهره. وقتی که از قلعه قصر پرنس موناکو به سمت پایین راهی شده بودم از این منظره عکس گرفتم در حالی که در برابرمان جنگل دچار آتیش سوزی شده بود و چند دقیقه بعد از این عکس هواپیماهای آبپاش واسه خاموش کردن اون راهی جنگل شدن.
*یه افسانه قدیمی میگه که رم بوسیله رموس و رمولوس دو برادری بنا شده که در کودکی بوسیله یه گرگ پرورش پیدا کردن. مثل این مجسمه رو در رم فت و فراوون میشه دید.
*موزه لوور در واقع درون قصری سلطنتی که در جریان انقلاب کبیر فرانسه آزاد می شه بنا شده. وقتی درون این قصر قدم می زنم و اون رو با قصرهای شاهان ایرونی مقایسه می کنم، نمونه های داخلی رو ساده تر آزمایش می کنم.
*ایتالیا پر از چشمه است که روی اونا شیره های همیشه باز تعبیه شده. اگه بخواین جای پر کردن ظرف از اونا بخورین، می تونین سر شیر رو نگه دارین تا از سوراخ اون آب فواره کنه.
*فرانسویا و ایتالیاییا به خوراکیای دریایی خیلی گرایش دارن. در رستوراناشون از خرچنگ تا قورباغه و هشت پا و ماهی مرکب واسه خوردن ارائه می شه.
*اینجا فرودگاه دبیه که در واقع یه فروشگاه بزرگ و طویله که با تعبیه خرطومیای اتصال به هواپیما اسم فرودگاه گرفته.
*بخش کلی ای از ونیز روی آب بنا شده؛ جزیره بزرگی که خود در واقع از کنار هم قرار گرفتن جزیره های کوچکتر ساخته شده. پایه خیلی از سازه های شهر هم از چوبای وارداتیه که در صورت نبود تماس با هوا درون آب نمی پوسند.
هیچ اتومبیلی حق ورود به جزیره رو نداره و اتوبوسای جزیره شما رو از نقاط جور واجور لبه جزیره جابجا می کنن و واسه رفت و اومد درون جزیره یا باید پیاده روی کنین یا از قایقای کوچکتر استفاده کنین.
*لیون یکی از هیجان انگیزترین شهرهای فرانسه س؛ شهری که پر از نشونه س. نشونه اصلی شهر همونه که مثل اش رو به عنوان نشونه شرکت پژو می شناسیم و مرکزیتش در لیونه. شهر پر از خاطرات و نشونه هاییه که شهروندان اصرار به حفظ اونا دارن. عروسکای خیمه شب بازی از نشونه های خاطره انگیز لیون هستن.
