حاضر این شهر دارای 7 بیمارستان مجهز می باشد.

جدول شماره(3-12) سرانه ی کاربری درمانی شهر گرگان
نوع مرکز
مساحت(مترمربع)
سرانه(نفر)
سرانه ی استاندارد
درمانی
محله
37776
0.051
1≥سرانه≤2

فرامحله ای
167475
0.186

ماخذ: طرح جامع گرگان، 1389
3-7-8- کارکرد اداری
هر چند در سالهای گذشته شهر گرگان به عنوان مهمترین شهر منطقه شرق استان مازندران و با توجه به فاصله ای که با مرکز استان(شهر ساری) داشت، نقش و عملکرد برخی از ادارات را در سطح اداره کل و تقریباً مستقل از مرکز استان دارا بود. ولی از زمانی که این شهر به عنوان مرکز استان گلستان فعالیت خود را آغاز کرده سایر سازمان ها و اداراتی که در مراکز استان ها استقرار می یابند را در خود جای داده و نقش و عملکرد مرکز استان را دارا شده است.
کاربری نظامی- انتظامی با سرانه ای بالغ بر 1.274 متر مربع در مقایسه با استانداردهای موجود بیانگر کفایت نسبی این کارکرد در سطح شهر است، باز هم لازم به توضیح است پادگان نظامی شهر گرگان (لشگر 30 پیاده) خود به تنهایی 346106 مترمربع مساحت دارا است که سبب افزایش چشمگیر سرانه این کاربری شده است.

جدول شماره(3-13) سرانه ی کاربری اداری- انتظامی شهر گرگان
کاربری
مساحت(مترمربع)
سرانه(نفر)
اداری و انتظامی
اداری
930530
3.064

انتظامی
387046
1.274
مجموع
1317576
4.338
ماخذ: طرح جامع گرگان، 1389

3-7-9- کارکرد فضای سبز
منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم واجد بازدهی اکولوژیکی و هم واجد بازدهی اجتماعی هستند. فضای سبز براساس تقسیمات شهری دارای سلسله مراتبی از قبیل بوستان کودک، پارک محله، پارک ناحیه، پارک شهر، فضای سبز عمومی، پارک جنگلی است.
بخش نامه ی شورای عالی معماری و شهرسازی سرانه ی مطلوب پارک و فضای سبز شهری را بیشتر از 8 مترمربع برای هر فرد می داند که مقایسه ی آن باسرانه ی فضای سبز گرگان(0.57) کمبود نسبی سطح اختصاص یافته به این کاربری به ویژه در سطوح پایین کارکردی را نشان می دهد.

جدول شماره(3-14) سرانه ی کاربری فضای سبز شهر گرگان
عنوان
سرانه(مترمربع)
شعاع دسترسی (مترمربع)
حداقل مساحت تفکیک
سرانه ی فضای سبز گرگان
بوستان کودک
3-1
250-200
650مترمربع

بوستان محله ای
4-2
375-300
1 هکتار
0.35
پارک ناحیه
6-3
750-650
8-6 هکتار

پارک شهری
8


0.29
ماخذ: طرح جامع گرگان، 1389

(3-3) کاربری های شهر گرگان در وضعیت موجود

جمع بندی:
در فصل سوم در خصوص شرایط طبیعی،اقتصادی و جمعیتی شهر گرگان توضیحاتی داده شد. شهر گرگان در دامنه ی شمالی رشته کوه البرز و در ارتفاع 155 متر از سطح دریا واقع شده است و همین عوامل سبب شده تا خاک این شهر دارای تنوع زیادی باشد از جمله ی آنها خاکهای هوموسی مناطق جنگلی است که برای کشاورزی مناسب می باشد. در خصوص شرایط اقلیمی نیز نتایج تحقیقات نشان می دهد که حداکثر و حداقل دما در خرداد و دی و بیشترین و کمترین بارش نیز در فصول پاییز و تابستان است. طبق سرشماری سال 1390 جمعیت شهر گرگان 329536 نفر بوده است که 22 درصد آن را جمعیت کمتر از 15 سال و 4.37 درصد را جمعیت بالای 65 سال تشکیل می دهند. نسبت جنسی نیز در این سال برابر 100 بوده و کمترین نسبت جنسی نیز به گروه سنی 44-40 تعلق دارد. طبق آمار از مجموع 298491 نفر افراد بالای 6 سال 269162 نفر باسواد بوده اند که به لحاظ جنسیتی جمعیت باسواد مرد با 83.3 درصد بیشتر از جمعیت باسواد زن که رقم 79.9 را شامل می شود می باشد. در پایان فصل نیز کاربریهای مختلف شهری به تفکیک مساحت و سرانه ی موجود مورد بررسی قرار گرفت.

فصل چهارم:
یافته های تحقیق

مقدمه:
تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و رشد شتابان شهرها در دهه های اخیر منجر به تحولات عمیقی در شهرهای کشور شده است. اثرات این تغییرات و تحولات که به صورت تغییر شکل کالبدی و توسعه ی فضایی شهرها تبلور یافته نتایج مناسبی در شهرهای کشور نداشته و باعث توزیع نامناسب خدمات شده است. به همین خاطر ارائه ی خدمات به شهروندان و دسترسی آنان به امکانات شهر از اولویت های برنامه ریزان و مدیران شهری می باشد. در این تحقیق سعی شده است تا توزیع تسهیلات عمومی در شهر گرگان در ارتباط با جمعیت و در راستای عدالت فضایی مورد تحلیل قرار گیرد. بدین منظور یعنی برای سنجش عدالت فضایی در شهر گرگان 13 نوع از خدمات و تسهیلات عمومی که شامل 312 نقطه در 3 ناحیه و 24 محله ی شهر گرگان میباشد مورد بررسی قرار داده شد که عبارتند از خدمات آموزشی(دبستان، راهنمایی، دبیرستان) بیمارستان، پارک، کتابخانه، مجموعه ی ورزشی، کلانتری، مسجد، آتش نشانی، پست، جایگاه سی ان جی و جایگاه بنزین.
در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP) استفاده شده است. همچنین از روشهای خود همبستگی فضایی مانند شاخص موران و آماره ی عمومی G برای تعیین میزان عدالت فضایی و از روش دو متغیره ی موران در محیط Geo DA برای نشان دادن رابطه ی بین جمعیت و توزیع تس
ه
یلات عمومی شهری استفاده گردید.

4-1- تعیین میزان دسترسی نواحی شهر گرگان به تسهیلات عمومی
دریافت خدمات عمومی درمقیاس وسیع صورت می گیرد و بر زندگی روزانه افراد تاثیر مستقیم دارد مسئولیت آنها با مراجع خاص و متفاوت از هم می باشد مثل خدمات آموزشی، فضای سبز، خدمات ورزشی، درمانی، فرهنگی و مذهبی این خدمات همگی دارای عملکردهای فضایی هستند. آنچه که در این خصوص اهمیت دارد دسترسی به این تسهیلات می باشد. سنجش شاخص دسترسی، وابسته به تعیین برابری دسترسی به زیرساخت های اجتماعی و فیزیکی است که نمودی از کیفیت زندگی و توزیع فرصتها هستند. در سالهای اخیر به دنبال رشد شهرنشینی و افزایش مهاجرت از روستا به شهر مشکلاتی برای شهرها ایجاد گردیده است که از جمله ی آنها می توان به کمبود خدمات و تسهیلات برای جمعیت افزوده شده اشاره کرد. گرگان نیز از جمله شهرهایی است که به دنبال ایجاد استان گلستان به عنوان استانی مستقل و انتخاب این شهر به عنوان مرکز استان دارای مشکلاتی در این خصوص بوده است. بنابراین در این تحقیق سعی شده تا 13 نوع از خدمات عمومی شهری شامل خدمات آموزشی(دبستان، راهنمایی، دبیرستان)، کتابخانه، بیمارستان، پارک، آتش نشانی، پست، مسجد، مجموعه های ورزشی، کلانتری، جایگاههای بنزین، جایگاههای سی ان جی که شامل 312 نقطه می باشد (نقشه ی 4-1) که در 3 ناحیه و 24 محله ی شهر گرگان پراکنده است مورد ارزیابی قرار گیرد. تا ضمن بررسی چگونگی توزیع تسهیلات در شهر، ارتباط آن با پراکندگی جمعیت مشخص شده و نقاطی که از حیث دسترسی دارای مطلوبیت پایین می باشند شناسایی شوند تا از این طریق میزان عدالت عدالت فضایی را در شهر گرگان مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
با توجه به موضوع تحقیق که سنجش عدالت فضایی تسهیلات شهر گرگان می باشد مراحل زیر انجام می گردد:
– تهیه ی نقشه ی فاصله از تسهیلات عمومی
– تهیه ی نقشه های دسترسی به تسهیلات عمومی
– مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP)
– شاخص موران
– آماره ی عمومی G
– شاخص دو متغیره ی موران

نقشه شماره(4-1) توزیع فضایی تسهیلات عمومی شهر گرگان

ماخذ: نگارنده

4-2- تحلیل سلسله مراتبی(AHP)
در ارزیابی هر موضوعی ما نیاز به معیار اندازه گیری یا شاخص داریم انتخاب شاخص های مناسب به ما امکان می دهد که مقایسه ی درست بین گزینه ها به عمل آوریم. اما وقتی که چندین نوع برای ارزیابی در نظر گرفته می شود کار ارزیابی پیچیده و زمان بر می شود به خصوص زمانی که معیارها با هم در تضاد هستند در این هنگام کار ارزیابی و مقایسه از حالت ساده ی تحلیل که ذهن قادر به انجام آن است خارج می شود و به یک ابزار تحلیلی قوی نیاز خواهد بود یکی از ابزارهای قوی و توانمند برای چنین وضعیت هایی، مدل تحلیل سلسله مراتبی یا AHP است.
در واقع تحلیل سلسله مراتبی برای کمک به تصمیم گیران است تا اهداف و راهکارهای خود را در یک محیط پیچیده بدون ساختار و غیر شفاف، اولویت بندی و طبقه بندی کنند. یکی از وظایف اساسی مدیران، تصمیم گیری است و سازمانها با تصمیماتی که مدیران آنها در محیطهای اختصاصی اتخاذ می کنند، آنها را به هدف های از پیش تعیین شده، هدایت و نزدیک می کنند. برای استفاده از داوری و قضاوت کارشناسی تصمیم گیران، در این روش، مسأله ی تصمیم گیری به مؤلفه هایی تفکیک شده و به طور سلسله مراتبی مرتب می گردد. سپس با استفاده از دیدگاهها و نظرات، برای هر یک از مؤلفه های این فرایند، بالاترین اولویت مؤلفه های مسأله تعیین می شود بدین ترتیب توجه تصمیم گیران را نسبت به ضرورت آن جلب می نماید. از جمله مهمترین کاربردهای عملیAHP عبارت از این می باشد که چارچوبی برای مشارکت گروهی در تصمیم گیری و حل مسأله فراهم می سازد. از آنجا که قدر نیستیم بدون یک معیار اندازه گیری نماییم لذا نیاز به شیوه ای داریم تا معیارهای جدید را برای اندازه گیری ویژگی های نا ملموس توسعه دهیم. فرایند تحلیل سلسله مراتب، مدل انعطاف پذیری است که اجازه می دهد تا به وسیله ی ترکیب نمودن قضاوت و ارزشهای شخصی به شیوه ای منطقی، تصمیم گیری شود. در واقع نیازمند شیوه ای هستیم که به وسیله ی آن بدانیم آیا عوامل، تأثیرات یکسانی بر نتیجه دارند یا نه و یا اینکه آیا تأثیرات آنها متفاوت است. این امر از طریق فرایند تنظیم اولویت ها امکان پذیر می باشد. به وسیله تنظیم اولویت ها برای عوامل درسطحی معین می توان دریافت که تا چه اندازه عوامل در یک سطح به سوددهی بیشتر و افزایش عملکرد سازمان کمک می نماید. بدین منظور ابتدا معیارهای اندازه گیری، تنظیم شده، سپس اولویت آنها تعیین می گردد و سرانجام یک فرایند ارزیابی برای دستیابی به اولویتهای کلی، اعمال می شود. این فرایند با حرکت از بالا به پایین سلسله مراتب و ارزیابی اولویتهای تعیین شده در هر سطح، انجام می شود. سپس تقدم های ارزیابی شده می تواند برای هر عنصر در آن سطح اضافه شود تا اولویت کلی به دست آید. در نهایت، بعد از اعمال قضاوتها در مورد تأثیرات همه ی عناصر و محاسبه ی اولویت ها در سلسله مراتب، می توان عناصری را که از اهمیت کمتری برخوردار هستند. به واسطه ی تأثیرات اندک آنها بر هدف کلی حذف نمود(توفیق،1378: 91-116)
با توجه به مبانی نظری و سؤال تحقیق از فرایند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است که در مراحل زیر انجام می گردد:
– آماده سازی لایه های اطلاعا
ت مکانی
– رقومی کردن لایه های اطلاعات مکانی
– تهیه ی نقشه ی فواصل
– طبقه بندی مجدد نقشه ها بر اساس ارزشگذاری آنها
– تشکیل ماتریس مقایسه ی زوجی و وزن دهی معیارها با استفاده از نرم افزار AHP
– تعیین درجه ی سازگاری
– تلفیق معیارهای وزن گذاری شده و تهیه ی نقشه ی نهایی دسترسی به تسهیلات

4-2-1- آماده سازی ،رقومی کردن لایه های اطلاعات مکانی و تهیه ی نقشه ی فواصل
این مرحله شامل اخذ داده، تغییرات فرمت، زمین مرجع کردن، تنظیم کردن داده ها است. با استفاده از نقشه ی 1:1000 شهر گرگان در محیط GIS لایه های مربوط به هر یک از تسهیلات عمومی شهری در قالب عوارض نقطه ای و در فرمت Shape File به صورت جداگانه در سیستم Utm و سطح مبنای