اهتمام ویژه این تحقیق بررسی مشبع و مستوفی در آثار این دو دانشمند حنبلی و استخراج عناوین و لوازم مطالب منقول و مقایسه تطبیقی در نظرات آن دو در مورد اهل‌بیت (علیهم السلام)، از سرمایه‌های مشترک اسلامی است.
۲- دلایل خاص انتخاب موضوع:
۱- با مراجعه به آثار این دو نفر با عبارت‌های تجلیلی فراوان و غیر قابل اغماض برخورد می‌شود و جمع دو مطلب یعنی نگاه منفی شیعه به آنها و تجلیل از اهل‌بیت (علیهم السلام) در نگاه این دو نفر، باعث شد که‌این انتخاب صورت گیرد. به‌علاوه تاکنون اثری تحقیقی با موضوع منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) از منظر ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه با روش تحقیقی بی طرفانه نگارش نیافته و در نوشته‌های موجود به تمام آثار بجا مانده از ابن‌تیمیه توجه نشده است.این دو عالم حنبلی در جریان سازی و هنجار سازی سلفیگری که یکی از نتایج آن نهادینه کردن شیعه ستیزی است نقش اساسی داشتند. تمرکز بر نقاط مشترک در تلطیف فضای گفتمانی نقش عمده‌ای بازی می‌کند.
۲-تحلیل اندیشه‌ای نظرات بزرگان حنابله در مورد یکی از تراث فکری مشترک اسلامی یعنی منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) به‌موضع گیری منطقی و واکنش مناسب علمی کمک شایان توجهی می‌کند.
۳- بی پروایی ابن‌تیمیه در اعلام مواضع در موضوعات اعتقادی و جایگاه اهل‌بیت (علیهم السلام) موجب قضاوتهای تکراری در مورد او شده است که این امر واکاوی جدی نظرات ایشان را با عطف توجه به کلیه آثار به‌جا مانده از وی اقتضا می‌کند.
۴- حنابله و اهل‌حدیث دارای مخاطبین زیادی در عالم اهل‌سنت می‌باشند. برای ایجاد وفاق و همگرایی اسلامی و تجدید اخوت دینی، شفاف نمودن مواضع دو اندیشمند تاثیرگذار این جریان یعنی ابن‌حنبل به‌عنوان بنیانگذار و ابن‌تیمیه به‌عنوان نظریه پرداز قوی حنابله سلفی، در حوزه‌های مشترک همانند منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) ضرورت دارد. تلاش برای جمع کردن بین نظرات تفریطی و اجلالی ابن‌تیمیه در مورد اهل‌بیت (علیهم السلام) و هم جهت کردن آن با نگاه اجلالی ابن‌حنبل به هدف اصلی ترسیم شده در‌‌این پژوهش کمک خواهد نمود.
۳- پرسش اصلی تحقیق:
اهل‌بیت (علیهم السلام) دارای چه جایگاه و منزلتی در اندیشه دو تن از عالمان حنبلی، امام احمد بن حنبل و تقی الدین ابن‌تیمیه حرانی دمشقی هستند؟
نگاه هر دو عالم حنبلی به‌منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) توام با اجلال و احترام است. ابن‌حنبل با توجه به الزامات و مقدورات کلامی اهل‌سنت و حدیث، نگاه اجلالی خاص دارد و ابن‌تیمیه از این حیث همانند او عمل کرده است و حتی در مواردی قوی تر از ابن‌حنبل وارد بحث شده است اما به‌صورت موردی بر خلاف سلف خود گرفتار تفریطهای نابجا و نادرست در مورد اهل‌بیت (علیهم السلام) شده است. پژوهش و تحقیق حاضر به‌صورت تفصیلی و مشبع در صدد پاسخ به پرسش فوق و واکاوی زوایای آن است.
۴- پرسشهای فرعی:
۱-نگاه ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه به‌جایگاه و موقعیت اهل‌بیت (علیهم السلام) اجلالی یا تنقیصی و حداقلی است؟
۲-چرا و به چه دلیل ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه به دیدگاه خاصی در مورد منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) رسیده‌اند و تفاوت آن دو در چیست؟
۳-روش شناسی و معرفت شناسی این دو عالم حنبلی چه تاثیری در تفسیر آنها از جایگاه و منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) دارد؟
۴- واکاوی نظر این دو عالم حنبلی در مورد منزلت والای اهل‌بیت (علیهم السلام) به چه نحوی می‌تواند عامل همگرایی و رفع برداشتهای ناروا و اجتناب از واگرایی گردد؟
نگاه سلفی و التزام به‌رهیافتهای اهل‌حدیثی در مورد نصوص دینی از دلایل مشهود قضاوت این دو عالم در مورد جایگاه اهل‌بیت (علیهم السلام) است. فصول مختلف رساله به‌شکل مستقل یا تلفیقی در صدد پاسخ به پرسشهای مذکور است.
۵- فرضیه‌های تحقیق:
۱ – موضع ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه در مورد اهل‌بیت (علیهم السلام) تجلیلی است.
۲ – ابن‌حنبل در مورد منقولات ناظر به فضایل اهل‌بیت (علیهم السلام) نظر منسجمی دارد اما نظرات ابن‌تیمیه دارای فراز و فرود است. او در مواردی از سلف خود فاصله می‌گیرد و با انکار یا تاویل مفاد برخی روایتهای مشیر به فضایل اهل‌بیت (علیهم السلام) گسست رویکرد خود را نمآیان می‌کند.
۳- ابن‌تیمیه نظر تنقیصی و خصومت آمیز با اهل‌بیت (علیهم السلام) ندارد بلکه ضمن حفظ موضع تجلیل و اکرام در مواردی گرفتار تفریطهای نادرست می‌گردد.
۶- هدف تحقیق:
هدف اصلی تحقیق تبیین منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) و استخراج فصول مشترک و نقاط اختلاف اندیشه‌های ابن‌حنبل به‌عنوان بنیانگذار جریان فکری اصحاب حدیث و ابن‌تیمیه به‌عنوان نظریه پرداز جریان سلفیگری در مورد این سرمایه اعتقادی و فکری مشترک اسلامی است. وحدت اسلامی یک هدف مهم راهبردی قرآن محور است.ایجاد هرگونه واگرایی و تفرقه در صفوف امت اسلامی بر خلاف توصیه‌های اکید قرآن و اهل‌بیت (علیهم السلام) است. از اموری که به همگرایی مطلوب لطمه می‌زند، انتساب عقاید ناصواب و دور از انصاف به مخالفین است. نقد علمی مخالفین درون امت واحد اسلامی با احتیاط کامل باید صورت بگیرد و تلاش حداکثری به اجتناب از اتهام زنی ناروا به مخالفین معطوف گردد.
از اهداف کاربردی این پژوهش تمرکز بر سرمایه‌های مشترک همانند منزلت والای اهل‌بیت (علیهم السلام) در اسلام، بن‌مایه اصلی رفع خصومتهای بی حاصل و پر ضرر و ایجاد زمینه درک متقابل و گفتگوی سازنده علمی در جوامع اسلامی برای همگرایی امت اسلامی است.
۷- مزیت و رجحان تحقیق نسبت به پژوهشهای قبلی:
در بین اندیشمندان کمتر کسی به‌دنبال بیان دقیق منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) از نگاه دو عالم مورد اشاره حنبلی بوده است و بیشتر نویسندگان به دنبال اثبات تنقیصی بودن دیدگاه‌های ابن‌تیمیه و کم اهمیت جلوه دادن نظرات ابن‌حنبل در مورد آن حضرات هستند. در این تحقیق روند به‌صورت کامل عوض شده است. مطالعه کامل آثار ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه در مورد اهل‌بیت (علیهم السلام) و دسته بندی و عنوان گذاری و استخراج محورهای منقول و تحلیل و نقد و مقایسه تطبیقی‌این دو اندیشمند در موضوع مورد بحث وجهه همت محقق بود و این شیوه از نوآوری‌های پژوهش حاضر است.
۸- اهمیت تحقیق:
با توجه به رشد سلفیگری که بستر مناسبی برای رشد اندیشه‌های تکفیری و اقدامات واگرآیانه در جهان اسلام است و شیعه ستیزی و شیعه گریزی به‌صورت آشکار و مضمر در بطن جریان سلفی اهل‌سنت وجود دارد، برجسته نمودن منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) که تاسی کامل و تمام عیار به آن خاندان ارجمند وجه تمایز عقیدتی شیعیان است، می‌تواند در ایجاد زمینه مناسب و تلطیف فضای گفتمانی بین مذاهبی و گفتگوی سازنده به‌جای ستیز خشونت آمیز و طرد و رفض، موثر باشد و به تقلیل نگاه‌های منفی به جامعه شیعه بینجامد و در تغییر دیدگاه تعدادی از متفکران جامعه شیعه در نفی مطلق رهبران اصلی سلفی اهل‌سنت تاثیر بگذارد.
شناخت گروه‌ها و فرقه‌های اسلامی که نظرات سلبی دارند برای شناسایی و الزام آنان به مبانی و اندیشه‌های بنیانگذاران و کنترل دامنه تخریب و به‌حد اقل رساندن آسیب در جامعه دینی و امت واحد اسلامی ضرورت دارد و از استفاده‌های نابجا و تصلب در ظاهر گرایی ممانعت می‌کند. اهل‌بیت (علیهم السلام) از فصول مشترک اعتقادات اسلامی است.
۹- فایده تحقیق:
رهیافتهای جریان سلفی در جوامع دینی موجب گسست در وحدت اسلامی شده است. آنان با شیوه‌های منحصر به‌فرد با نصوص دینی برخورد می‌کنند. تفطن آنان به تراث فکری بنیانگذاران و نظریه پردازان اصلی و توجه به نتایج و الزامات ناشی از آن می‌تواند در اصلاح روش و ممانعت از برداشتهای نادرست موثر بوده و آنان را به الزامات حوزه‌های مشترک همانند منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) مقید نماید و به‌جای گسست و واگرایی موجب همگرایی گردد.
۱۰- نوع تحقیق:
این تحقیق جنبه توسعه‌ای دارد و در صدد بیان تطبیقی و شفاف و بی غرض نظرات دو نفر از عالمان حنبلی در مورد منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) است که رویکردهای آنها موجب جریان عمل گرایی و اندیشه‌ای خاصی در بر خورد با دیگران و بر داشت از نصوص و منقولات اسلامی شده است.
این تحقیق توجه خاصی هم به‌جنبه‌های کاربردی دارد. با تفسیر و اصلاح برخی برداشتها از نگاه پیشوایان و نظریه پردازان سلفیگری در جهان اسلام، از تفرقه و واگرایی جلو گیری به عمل می‌آید و زمینه گفتگوهای علمی سازنده ایجاد می‌شود و گامی مطمئن به سوی وحدت اسلامی می‌توان برداشت.
۱۱- روش تحقیق:
روش بحث توصیفی – تحلیلی است. در مقام مقایسه دو اندیشمند از روش تطبیق استفاده شده است. دیدگاه‌های ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه در مورد جایگاه و رتبه اهل‌بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) در اسلام از کتب و آثار آنان استخراج، دسته بندی، عنوان گذاری شده و سپس مورد تحلیل و انتقاد و تطبیق قرار می‌گیرد.
۱۲- روش گردآوری اطلاعات در تحقیق:
روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. با رجوع مستقیم به متون و کتب و نوشته‌های بجا مانده از ابن‌حنبل و ابن‌تیمیه و نویسندگان دیگر در مورد منزلت اهل‌بیت (علیهم السلام) مطالب مورد نظر جمع آوری شده آنگاه با نقد و نظر تحلیلی و انتقادی پیرامون آنها با رهیافتی خلاقانه، پژوهش سامان می‌یابد و از روند منطقی و طبیعی بحث نتایج استخراج می‌شود.
۱۳- پیشینه تحقیق:
| دانلود متن کامل پایان نامه در سایت jemo.ir موجود است |