الف)بر اساس مدت:
۱٫کوتاه مدت: مانند قرض الحسنه، مضاربه، مشارکت مدنی (بازرگانی داخلی)، مزارعه، مساقات، جعاله، ضمان، خرید دین، سلف، فروش اقساطی مواد اولیه، لوازم یدکی و ابزار کار.
۲٫میان مدت: قرض الحسنه، مشارکت مدنی (تولیدی و خدماتی)، فروش اقساطی وسایل تولید، ماشین آلات و تأسیسات، اجاره به شرط تملیک.
۳٫بلند مدت: فروش اقساطی (وسایل تولید، ماشین آلات و تأسیسات)، اجاره به شرط تملیک.
ب)براساس بخش‌های اقتصادی:
۱٫بخش بازرگانی: مضاربه، مشارکت مدنی، خرید دین، ضمان، جعاله.
۲٫تولیدی صنعتی: فروش اقساطی مواد اولیه، لوازم یدکی و ابزار کار، فروش اقساطی وسایل تولید، ماشین آلات و تأسیسات، سلف، خرید دین، مشارکت مدنی، اجاره به شرط تملیک، جعاله، قرض الحسنه، ضمان، مشارکت حقوقی، سرمایه گذاری مستقیم.
۳٫تولیدی کشاورزی: فروش اقساطی مواد اولیه، لوازم یدکی و ابزار کار، فروش اقساطی وسایل تولید، ماشین آلات، تأسیسات، سلف، خرید دین، مشارکت مدنی، اجاره به شرط تملیک، جعاله، مزارعه، مساقات، قرض الحسنه، ضمان، مشارکت حقوقی، سرمایه گذاری مستقیم.
۴٫مسکن و ساختمان: مشارکت مدنی، فروش اقساطی مسکن، اجاره به شرط تملیک.
۵٫خدمات: فروش اقساطی وسایل کار، ماشین آلات و تأسیسات، اجاره به شرط تملیک، جعاله، مشارکت مدنی ، مشارکت حقوقی، ضمان .
۶.متفرقه: قرض الحسنه‌های انفرادی، فروش اقساطی خرید کالای مصرفی با دوام، جعاله تعمیرات، اجاره به شرط تملیک کالاهای مصرفی با دوام.
ج)براساس وجه اشتراک در کاربرد:
گروه اول: در ارتباط با وام دهی (قرض الحسنه اعطائی).
قرض الحسنه تنها مورد اعطای وام در نظام بانکداری اسلامی را تشکیل می‌دهد که بدون دریافت بهره در زمینه‌های مشخص و به گروه‌های خاصی از افراد جامعه پرداخت می‌شود.
گروه دوم: در ارتباط با مشارکت( مضاربه، مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، سرمایه گذاری مستقیم، مزارعه و مساقات).
تسهیلات اعطائی ذیل عنوان مشارکت، در چهارچوب مشارکت در سود و زیان ^[۷](PLS) انجام می‌پذیرد و بازده حاصل از این نوع فعالیت، طبق توافق طرفین و بر اساس نسبت‌های مورد توافق پرداخت می‌گردد.
گروه سوم: در ارتباط با مبادلات تجاری (فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک، سلف، خرید دین ).
تسهیلات اعطای ذیل عنوان مبادلات، ماهیتاً جنبه تجاری داشته و بازده حاصل از این نوع فعالیت، اصطلاحاً سود متعارف یا MARK UP برقیمت تمام شده کالا افزوده شده و عملاً قسمتی از قیمت فروش را تشکیل می‌دهد که طبق تراضی طرفین توسط مشتری به تهیه کننده کالای مورد نیاز –بانک- پرداخت می‌گردد.
گروه چهارم: در ارتباط با تعهدات (جعاله، ضمان).
تسهیلات اعطائی ذیل عنوان تعهدات، تسهیلاتی را در بر می‌گیرد که پرداخت آن منوط به انجام کار یا ایفاء تعهدی می‌باشد. جعاله، که مختص نظام بانکداری در جمهوری اسلامی ایران است، گشایش اعتبارات اسنادی و صدور ضمانت نامه، از جمله این گونه تسهیلات می‌باشند (هدایتی و همکاران، ۱۳۸۹).
۲-۳-۳- تسهیلات بانکی
از دیدگاه قانون عملیات بانکی بدون ربا، هر یک از طرق مختلف تأمین مالی یا تضمین تعهدات واحد‌های اقتصادی، به گونه ای از تسهیلات اعطائی محسوب می‌گردد.
بنابراین تسهیلات اعطائی را می‌توان یک یا ترکیبی از موارد ذیل دانست:
تأمین تمام یا قسمتی از هزینه‌های مالی (جاری و ثابت) یک فعالیت اقتصادی.
قبول تعهد یا تضمین آثار مالی تمام یا قسمتی از تعهدات مشتریان بانک.
قبول تعهد یا تضمین آثار مالی تمام یا قسمتی از تعهدات مشتریان، بر خلاف تأمین مستقیم مالی که در بسیاری موارد مستلزم خارج شدن وجوه نقد از صندوق بانک و به طور کلی تبدیل یک دارایی به دارایی دیگر می‌باشد، در شرایط عادی هیچ گونه اثر در دارایی‌ها یا بدهی‌ها ایجاد نمی‌کند و صرفاً به عنوان “حساب‌های تعهدی” ذیل ترازنامه منعکس می‌شوند (هدایتی و همکاران،۱۳۸۹).
فرایند تأمین سرمایه مالی^[۸] پروژه‌های سرمایه گذاری توسط بانک‌ها و موسسات مالی به طور معمول از دو طریق قابل انجام است:
از طریق فرایند اعطای وام و دریافت بهره؛
از طریق فرایند مشارکت در پروژه مورد نظر و دریافت بخشی از سود احتمالی آن.
مهم ترین دلیل موسسات مالی برای ترجیح شیوه نخست بر شیوه دوم، غلبه بر دو مسأله شایع در فرایند تأمین مالی است. این دو مسأله عبارت است از: “انتخاب بد^[۹]” و “مخاطره اخلاقی^[۱۰]“. انتخاب بد «مسأله قبل از تأمین مالی» و مخاطره اخلاقی «مسأله بعد از تأمین مالی» است(بحرینی،۱۳۸۷).
۲-۳-۳-۱- انواع تسهیلات
تسهیلات اعطائی را می‌توان از جهات مختلف مورد بررسی قرار داد، برخی طبقه بندی‌های عمده به شرح ذیل می‌باشد:
۱-از لحاظ مدت
تسهیلات اعطائی از لحاظ مدت به سه گروه تقسیم می‌شوند: کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت.
کوتاه مدت: تسهیلات اعطائی کوتاه مدت، به آن دسته تسهیلات بانکی اطلاق می‌گردد که حداکثر مدت استهلاک آن یک سال بوده و برای مقاصد مصرفی، جبران هزینه‌های جاری و تأمین سرمایه در گردش موسسات مختلف اقتصادی به کار می‌رود.
میان مدت: این گونه تسهیلات اعطائی که مدت استهلاک آن‌ها بیش از یک سال و کمتر از ۵ سال (متوسط سه سال) است، بیشتر به منظور تأمین هزینه‌های ناشی از جایگزین کردن ماشین آلات و تجهیزات موسسات و یا تکمیل و توسعه طرح‌های سرمایه گذاری کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بلند مدت: تسهیلات اعطائی بلند مدت، تسهیلاتی هستند که مدت استهلاک آن‌ها معمولاً بیش از ۵ سال بوده و به منظور تأمین تمام یا قسمتی از هزینه و طرح‌های سرمایه گذاری ثابت (عمدتاً تولیدی که به صورت ایجاد و تأسیس بنا می‌گردند)، به کار می‌رود.
از لحاظ مورد استفاده: