کلّیّات تحقیق
فصل اوّل
کلّیّات تحقیق
۱-۱- ۰ بیان مسأله
نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم، مهم‌ترین کتاب دینی شیعیان می‌باشد که از لحاظ لفظ و معنا شگفتی همگان را برانگیخته است. و پیوسته مورد توجه ادیبان و دانشمندان مسلمان وغیر مسلمان قرار گرفته است و هر کسی از منظری به آن نگریسته است.
با توجه به این که نهج‌البلاغه از نظر بلاغی یکی از شاهکارهای آثار موجود می‌باشد و امام علی(ع) خود اسطوره بلاغت هستند و خطبه‌های خود را در مواقف یاد شده و پیشامدهای وارده ایراد فرمودند و از بیان هر خطبه‌ای هدفی داشتند. می‌توان یکی از مباحث مهم علم معانی که بررسی اغراض جملات خبری است را در خطبه‌های آن حضرت بررسی نمود. لذا در این پژوهش به اغراض جملات خبری خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ را در منظر مخاطبین ترسیم می‌نماییم.
۱-۲-۰ سؤالات تحقیق
الف: خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نهج‌البلاغه بیشتر بر اساس کدام یک از اغراض اولیه جملات خبری(فائدۀ الخبر- لازم‌الفائدۀ) است؟
ب: بارزترین وجوه اغراض ثانویه جملات خبری در خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نهج‌البلاغه کدامند؟
۱-۳- ۰ فرضیه‌های تحقیق
الف: خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نهج‌البلاغه بیشتر بر اساس غرض فائدۀ‌الخبراست.
ب: بارزترین وجوه اغراض ثانویه جملات خبری در خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نهج‌البلاغه تحریک‌الهمۀ، توبیخ، تذکیر، تحذیر و … است.
۱-۴- ۰اهداف تحقیق
از آنجا که نهج‌البلاغه اخ القرآن است بنابراین پس از قرآن بایستی به مطالعه‌ی این کتاب ارزشمند بپردازیم. نهج‌البلاغه کتابی سرشار از نکات بلاغی است. هر چقدر از زوایای مختلف راجع به این کتاب کار شود باز هم این کتاب جای بررسی دارد. لذا یکی از مباحث مهم علم معانی در پنجاه خطبه از خطبه‌های این کتاب مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته شده است تا هدف امام علی(ع) از بیان هر خطبه مشخص شود.
۱-۵- ۰روش تحقیق
روش موجود در این تحقیق روش کتابخانه‌ای با استفاده از منابع و مآخذ مختلفی که در مورد نهج‌البلاغه نوشته شده است، می‌باشد. و با استفاده از شروح مختلف و بررسی اغراض جملات خبری خطبه‌ها و فیش‌برداری و بررسی اطلاعاتی می‌باشد.
۱-۶- ۰ پیشینه تحقیق
درباره‌ی نهج‌البلاغه از نظر محتوایی و مفهومی، پژوهش‌های زیادی صورت گرفته است، مثل شرح‌های مختلف ابن میثم، فیض الاسلام، ابن ابی الحدید و … و نیز پایان‌نامه‌ها و مقالاتی نوشته شده و سمینارهایی برپا شده است. اما در مورد اغراض جملات خبری در خطبه‌های نهج‌البلاغه پژوهش‌های زیادی صورت نگرفته و تنها پژوهشی که در این مورد صورت گرفته اغراض جمله‌های خبری در پنجاه خطبه اول نهج‌البلاغه اثر مرضیه نجفیان بروجنی (دانشگاه سیستان و بلوچستان سال ۱۳۹۲) بوده است. لذا به بررسی خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ پرداخته شد تا شاید شیفتگان ادب را از این کتاب شریف بیشتر بهره‌مند سازد. و بیشتر به موضوعات دینی پرداخته شود. به جز پایان‌نامه‌ای که در آن پژوهنده‌ی محترم به بررسی اغراض جملات خبری در پنجاه خطبه‌ی اول نهج‌البلاغه پرداخته است. پژوهش دیگری در این زمینه صورت نگرفته است. لذا نظر به احساس کمبود در این موضوع ویژه و در تکمیل اقدام ارزشمند فرد مذکور شایسته است که اقدام مؤثر در این زمینه صورت گیرد تا امکان بهره‌مندی عموم علاقه‌مندان از وجوه بلاغی نهج‌البلاغه فراهم گردد.
فصل دوم
نگاهی به شخصیت
امام علی(ع)
فصل دوم
نگاهی به شخصیت امام علی(ع)
۲-۱- ۰ زندگی‌نامه‌ی امام علی(ع)
پدر امام علی(ع)، ابوطالب عمران و مادرش فاطمه بنت اسد می‌باشد و نسبش به هاشم بن عبد مناف سپس به اسماعیل پسر ابراهیم خلیل‌ا… می‌رسد. امام در روز جمعه سیزدهم ماه رجب سال ۶۰۱ در خانه‌ی کعبه، در شهر مکه که بعدها قبله ی مسلمانان شد به دنیا آمد.‌(فارسی؛ ۱۳۷۶: ۱۷ و ۱۸)
آری شریف‌ترین جای روی زمین حرم و شریف‌ترین موضع حرم، مسجدالحرام و شریف‌ترین محل مسجدالحرام کعبه است، و از شریف‌ترین ماه‌ها که خدایش ماه حرام شمرد، ماه رجب و از شریف‌ترین روزهای روزگار روز جمعه می‌باشد.
فاطمه بنت اسد او را حیدر‌(اسد) نامید اما پدرش ابوطالب اسم علی را جایگزین آن کرد. پس از رحلت رسول اکرم‌(ص) به او وصی رسول الله‌(ص) گفته می‌شد و اغلب کنیه‌اش ابوالحسن و ابوالحسنین بود. پیغمبر‌(ص) او را با القاب یعسوب الدین، قائد الغر المحجلین می‌خواند. و به او لقب ابوتراب داده بود و این لقب در نظر خود امام علی(ع)خوشایندترین لقبی بود که به آن شاد می‌شد. وقتی حضرت چهار سال داشت محمد بن عبدالله او را در آغوش گرفت و صیغه‌ی برادری با او خواند.
علی(ع)شش ساله بود که قریش دچار سختی معیشت شد رسول الله‌(ص) خواست که از رنج عایلمندی ابوطالب بکاهد، به عم خود، عباس پیشنهاد کرد که بعضی از فرزندان ابوطالب را نگهداری کنند و خود،
علی(ع)را برگزید و عباس، جعفر را. از این زمان علی(ع)در حجر تربیت پیامبر‌(ص) قرار گرفت.‌(آیتی؛ ۱۳۷۸: ۱)
به این ترتیب علی(ع)زیر دست پسرعمویش محمد بن عبدالله پرورش یافت و با توجه و عنایت او خواندن و نوشتن آموخت و به فراگرفتن دانش و ادب و تاریخ پرداخت و هنرهای دیگر مانند اسب‌سواری و شمشیر زدن و تیراندازی و رشته‌های گوناگون جنگ‌آوری را آموخت و چون دارای استعداد خارق‌العاده‌ای خدادادی بود در همه‌ی کارها نبوغ داشت. هنگامی که در غار حراء از سوی خدا وحی به محمد بن عبدا… رسید و به پیغمبری مبعوث گردید نخستین کسانی که به وسیله‌ی او اسلام آوردند همسرش خدیجه و پسرعموی خردسالش علی بودند.(فارسی؛ ۱۳۷۶: ۱۷)
دلاوری‌ها و رشادت‌های علی(ع) در پیشرفت اسلام بسیار مؤثر بود بنابراین به حق می‌توان گفت که علی یگانه قهرمان بی همال و شهسوار یکه تاز اسلام است. علی(ع)هنوز، در عنفوان جوانی بود که آن عمل قهرمانانه و حیرت‌انگیز از او سر زد. حادثه لیلۀ المبیت، شبی که مشرکان اهریمن خوی، تیغ جانشکار به کف از در و دیوار به خانه پیامبر‌(ص) ریختند. پنداشته بودند آن که در بستر خوابیده، رسول ا…‌(ص) است در حالی که، او کسی جز علی(ع)نبود. علی در یک لحظه خود را در میان شمیرهای آهخته محصور دید. این جانبازی و فداکاری او را خدای تعالی ستوده است:﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللهِ و اللهُ رءُفُ بِالْعِبَادِ﴾. از مردم، کسی است که برای خشنودی خدا جان خود را فدا می‌کند و خدا به این بندگان مهربان است.‌(بقره/ ۲۰۷).
علی(ع)به مدینه آمد و از آن زمان غزوات آغاز شد و او در غزوات بدر و احد و خیبر و حنین و خندق در صف اول مجاهدان می‌جنگید.
پیغمبر‌(ص) پس از بازگشت از حجۀ‌الوداع در روز هجدم ذیحجه در سرزمینی به نام غدیر خم توقف فرمودند زیرا امر مهمی از جانب خداوند به حضرتش وحی شده بود که بایستی به عموم مردم آن را ابلاغ نماید و آن ولایت و خلافت علی(ع)بود که بنا به مفاد و مضمون آیه شریفه زیر رسول خدا‌(ص) مأمور تبلیغ آن بود:
﴿یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ﴾. ای پیغمبر آنچه از خدا بر تو نازل شد‌(به خلق) برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء فریضه نکرده‌ای، و خدا تو را از‌(شر) مردمان محفوظ خواهد داشت.‌(مائده/ ۶۷)
با این وصف همین که پیغمبر راستین از دنیا رحلت فرمود و علی(ع)مشغول غسل و کفن و دفن او شد، اعراب زیر سقیفه‌ی بنی ساعده در مدینه گرد هم آمدند و بر سر خلافت با یکدیگر به کشمکش پرداختند. عمر
پیش از آن که بگذارد بر سر خلافت بگو و مگو روی دهد جلو آمد و دست ابوبکر را گرفت و خلیفه‌اش خواند و با او بیعت کرد. خلافت ابوبکر بیش از دو سال و نیم طول نکشید وی پیش از وفاتش عمر بن الخطاب را جانشین بالفصل خود معرفی کرد و با این زمینه سازی عمر به خلافت رسید. او پیش از آن که به دست هرمزان با دشنه کشته شود مسأله خلافت را در اختیار شورایی مرکب از شش نفر از سرشناسان اسلام‌(علی بن ابی طالب، عثمان بن عفان، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص، طلحه و زبیر) که به زهد و پرهیزکاری معروف بودند گذاشت. ولی بنی‌امیه با توطئه و وعده و عید توانستند عثمان بن عفان را که از بزرگان خودشان بود به خلافت بگمارند و برای سومین بار در صدر اسلام حق علی بن ابی طالب‌(ع) پایمال گردید. وقتی عثمان به دست مخالفانش کشته شد مردم به علی(ع)روی آوردند و با التماس و درخواست او را وادار ساختند که خلافت را بپذیرد آن حضرت بیعت مسلمانان را پذیرفت و زمام کارها را در دست گرفت. اما خلافت علی(ع)با مخالفت عایشه دختر ابوبکر و همسر پیغمبر و طلحه و زبیر در مدینه از یک طرف و معاویه و دار و دسته‌اش در دمشق از طرفی دیگر روبرو گردید. و این مخالفت‌ها باعث ایجاد جنگ‌های جمل، صفین و خوارج گردید.
اما دریغ که دست جنایتکار یکی از خوارج به نام عبدالرحمن بن ملجم مرادی در بامداد روز جمعه نوزدهم ماه رمضان سال ۴۰ هجری هنگام نماز صبح در مسجد کوفه شمشیر زهرآلودی بر سر آن حضرت زد که دو روز پس از آن یعنی شب یک شنبه بیست و یک رمضان بر اثر آن، چشم از دنیا فرو بست و بدین گونه ستاره‌ی درخشان اسلام افول کرد‌(فارسی؛ ۱۳۷۶: ۲۹)
آری چشمی که در خانه خدا به صفحه‌ی گیتی گشوده شده بود، در خانه‌ی خدا نیز بسته شده و میان این دو حد، فاصله‌ی زندگی او بود که همچون فروغی که از خاور الوهیت بتابد، دایم متوجه مبدأ لایزال بود، تا در دامن باختر ابدیت فرو رفت.
۲-۲-۰ فضایل امام علی(ع)
فضایل و مناقب آن حضرت لا تحصی و لا تناهی است و حصر آن میسر نیست. اما به جهت تیمن و تبرک چند موردی از آن در این پژوهش مسطور می‌شود.
از فضایل آن حضرت است که حق سبحانه و تعالی فرمود:﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ‌﴾.(مائده/ ۵۵) ولی امر و یاور شما تنها خدا و رسول و مؤمنانی خواهند بود که نماز به پا داشته و به فقرا در حال رکوع زکات می دهند»‌
علمای تفسیر متفقند که این آیه در شأن حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)نازل شد. و همچنین از فضایل حضرت این آیه است که: ﴿وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً﴾.(الإنسان‏، ۸)