است
دانلی۳۵۱۹۷۲: مدیریت فراگرد هماهنگ سازی فعالیت فردی و گروهی در جهت هدف های گروهی است.
کاست ۳۶۱۹۷۴: مدیریت فرایند هماهنگ سازی منابع انسانی و مادی در جهت هدف های گروهی است.
آلبانیز۳۷۱۹۷۵: مدیریت فراگرد تبدیل اطلاعات به عمل است.
استفان رابینز۳۸و دیوید سنزو۳۹۱۹۷۷: مدیریت فرایند انجام کارها به طور ثمربخش و کارآمد به وسیله دیگران است.
سیمون۴۰ ۱۹۷۷: مدیریت فرآیند تصمیم‌گیری است. از نظر او مدیر خوب کسی است که تصمیمات صحیح را به‌موقع اتخاذ می‌کند و مدیر بد کسی است که در تصمیم‌گیری متزلزل عمل می‌کند.
مفهوم مدیریت باید به گونه ایی تعریف شود که بیان گر اهمیت آن باشد. مدیریت فرایند انجام کار با دیگران و از طریق آن ها در محیطی متغیر به منظور دستیابی به اهداف سازمانی است که استفاده ی اثر بخش و کارامد از منابع محدود ، مهمترین بخش آن است.
این تعریف ۵ جز دارد که شامل:۱. انجام دادن کار با دیگران و از طریق آن ها ۲.دستیابی به اهداف سازمان۳. موازنه ی اثر بخش و کارایی۴. حداکثر استفاده از منابع محدود ۵. سازگاری با محیط متغیر(کرینتر, ۱۳۸۷)۴۱
در مقوله ی مدیریت و سازمان نیز می توان اولین نظریه ها را در سال های آغازین دهه ی بیست جستجو کنیم. تمامی مسائل مدیریتی مطرح از ابتدای تاریخ بشر تا سال ۱۹۱۰ در قسمت طبقه‌بندی” پیش از کلاسیک ها” طبقه بندی می‌شود. مسائلی نظیر سیستم‌های اداری و مدیریتی سومری‌ها، مصری‌ها، ایرانیان باستان و مواردی نظیر ساخت اهرام ثلاثه مصر و ساخت دیوار چین در این حوزه طبقه‌بندی می‌شود. شخصیت‌های زیر از تأثیرگذارترین افراد دوره‌ی قبل از کلاسیک هستند:
– هنری تاون۴۲، کسی که اولین مطالعات مربوط به تأثیر محیط کاری بر عملکرد کارکنان توسط وی انجام گرفته است.
– آدام اسمیت۴۳، که به پدر علم اقتصاد مشهور است و برای اولین بار موضوع تقسیم کار در سازمان را مطرح نمود.
ویلیام اسکات۴۴ با پیروی از طبقه بندی تاریخی سه مکتب را در مدیریت مطرح کرده است. مکتب کلاسیک ها که با تقسیم کار، سلسه مراتب، حیطه ی نظارت و ساختار منطقی سر و کار داشت. مکتب نئوکلاسیک ها که با نهضت روابط انسانی شناخته می شود ومکتب سوم مکتب سیستمی سازمان است.در این مکتب سازمان را هم چون سیستمی با متغیر های وابسته به محیط توصیف می کند و آن را در سطحی بالاتر از دو مکتب قبلی قرار می دهد. اولین نظریه های مربوط به دهه ی آغازین ۱۹۱۰ مربوط به نظریه های مدیریت کلاسیک بوده است. محوریت بحث نظریه‌های مدیریت کلاسیک دستیابی به حداکثر کارایی در سازمان می‌باشد. کلاسیک‌ها به سازمان رسمی توجه داشتند و وجود سازمان غیر رسمی را مضر می‌دانستند. دیدگاه‌های کلاسیک شامل یک نگرش صرفاً مکانیکی به سازمان و افراد بوده است. کلاسیک‌ها انسان را هم ردیف با سایر عناصر تولید می‌دانستند و برای آن هویت مستقل قائل نبودند. این تئوری‌ها از سال ۱۹۱۰ شروع شدند و به ۳ دستهٔ کلی تقسیم می‌شوند:
– مکتب مدیریت علمی
– مکتب مدیریت اداری (اصول‌گرایان)
– نظریهٔ بروکراسی ( رابینز۴۵، ۱۳۸۳)
۱.۲.۲ مکتب مدیریت علمی
یکی از پیش گامان مدیریت علمی۴۶ فردریک تیلور۴۷ بود. او مدعی بود به هنگام تصمیم گیری درباره ی سازمان و طرح مشاغل باید به صورتی دقیق و با روش های علمی درباره ی شرایط، اوضاع و موقعیت افراد مطالعه کرد. تیلور مهندس مکانیک بود که با استفاده از تجربیات خود درصنایع فولادسازی، مطالعاتی در زمینه “اصول مدیریت و مطالعه روش کار” انجام داد .او”حرکاتِ بدن”را برای انجام کار و “زمان انجام کار “را مطالعه می‌کرد تا بتواند زمانی استاندارد را برای انجام کارها تعیین کند و بر اساس آن قضاوت کند، زمانی که هرکارگر برای انجام کار مشخصی صرف کرده چه تناسبی با زمان ممکن برای انجام آن کار داشته است. این تفکر بعداً مبنایی برای سیستم پاداش وتنبیه گردید. در دهه ۱۸۸۰ میلادی فردریک تیلور مطالعات خود را درزمینه زمان سنجی و حرکت سنجی، به مثابه راهی برای تعریف و بهینه سازی “واحدهای مستقل نیروی کار تخصصی”آغاز کرد. هدف تیلور تغییر این وضعیت به شرایطی بود که نشان دهد مدیریت، فعالیتی علمی است نه یک کاری اتفاقی . از تیلور با عنوان “پدر مدیریت علمی” و موسس مکتب تیلوریسم یاد می شود. اودر سال ۱۹۱۱ میلادی کتاب اصول مدیریت علمی را منتشر ساخت و در آن متذکر شد که “بهتر است هدف اصلی مدیریت، حداکثر کردن کامیابی کارفرما و کارمند باشد”. (دفت, ۱۳۷۷)۴۸
تیلور “پدر مدیریت علمی” ، بر این باور بود که بسیاری از کارکنان هم عصرش، کمتر از ظرفیت واقعی خود کار می کنند. او تصور می کرد که این مسئله با اتخاذ رهیافتی منظم، مبتنی بر هدایت و حمایت کارکنان توسط سرپرستان و ارضا نیازها و انگیزه های پولی کارکنان قابل حل است.(رضائیان, ۱۳۸۸)
تیلور چهاراصل ذیل را به عنوان “اصول مدیریت علمی” پیشنهاد کرد:
۱- مدیریت باید علمی باشد. روش علمی جانشین روش تجربه و خطا گردیده و باید با مطالعه علمی کار بهترین روش انجام کار را پیدا و به صورت دستورالعمل به کارکنان ابلاغ کرد. مطالعه علمی کار، شامل حرکت سنجی و زمان سنجی وتعیین استانداردهای تولید و کارکرد بر اساس آن است.
۲- انتخاب کارکنان باید اساس علمی داشته باشد و با استفاده از روش ها و فنون علمی افرادی برای کارانتخاب شوند که مهارت و توانایی های لازم برای انجام مؤثر و موفقیت آمیز آن را داشته باشند.
۳- آموزش و تربیت کارکنان باید جنبه علمی داشته باشد.
۴- روابط نزدیک و دوستانه و روحیه همکاری بین مدیریت و کارکنان و تقسیم کار و مسئولیت به طور مساوی میان مدیران وکارکنان به طوری که برنامه ریزی و کارهای فکری را مدیران و کارهای جسمی را کارکنان انجام دهند.) کریتنر۴۹، ۱۳۸۷)
تیلوریسم با تاکید بر به کاربستن شیوه های مدیریت علمی و کاربرد انضباط و دقت بیشتر درتعیین کار متناسب در روز و پاداش به واحد کار اضافی مدعی بود می توان تولید سازمان را افزایش داد و نهایتاً با سهیم کردن کارگران در منافع مادی ناشی از صرفه جویی ، تلاش همگانی و تولید بیشتر موجبات تشویق هر چه بیشتر آنان را در ازدیاد سطح تولید فراهم کرد.
۲.۲.۲ مکتب مدیریت اداری ( اصول گرایی)
اصول اداری ( مدیریت)۵۰ بیشتر بر کل سازمان متمرکز است و بر پایه ی ژرف نگری مجریان امور و کارشناسان این رشته قرار دارد. برای مثال هنری فایول۵۱ ۱۴ اصل را برای مدیریت ارائه داده است. هنری فایول ۵ کارکرد و ۱۴ اصل را برای مدیریت بر شمرد. این۵ کارکرد عبارت اند از برنامه ریزی، سازمان دهی، فرماندهی، هماهنگ سازی و کنترل
چهارده اصل مدیریتی فایول نیز به شرح زیر است:
۱. تقسیم کار: کار ها به وظایف تخصصی تقسیم شده و مسئولیت ها بر عهده ی افراد واگذار می شود.
۲. تفویض اختیار: مسئولیت و اختیار با هم واگذار شود.
۳. انتظام: انتظارات به طور دقیق مشخص شود و متخلفان مجازات شوند.
۴. وحدت فرماندهی: باید هر کارگرو کارمندی تنها به یک مدیر پاسخ گو باشد.
۵. وحدت سمت و سو: باید تمامی امور کارکنان بر کسب اهداف سازمانی متمرکز باشد.
۶. هضم نفع شخصی در نفع گروهی: باید منافع گروهی رجحان داشته باشد.
۷. پاداش: باید به صورت سیستماتیک از اقدامات و فعالیت ها تقدیر کرد.
۸. تمرکز گرایی: باید اهمیت نقش های مدیریتی و زیر دستی مشخص شود.
۹. سلسله مراتب: ارتباطات را از طریق زنجیره فرماندهی دنبال شود.
۱۰. نظم: مشاغل به گونه ی مناسبی سامان دهی شود.
۱۱. برابری: وجود اطول نظم عادلانه باعث افزایش مشارکت کارکنان می شود.
۱۲. امنیت شغلی
۱۳. ابتکار عمل: کارکنان به گونه ایی تشویق شوند که خود در راستای مقاصد سازمان حرکت کنند.
۱۴. روح کار گروهی: یکپارچگی بین منافع و علایق کارکنان و مدیران ارتقا یابد. ( الوانی،۱۳۸۶)
فایول بر این عقیده بود که مدیریت یک حرفه است و این حرفه قابلیت آموزش دارد. اصولی که او برای موفقیت مدیر در سازمان بر شمرده است، ارتباط چندانی با محیط بیرون سازمان ندارد و صرفا در درون سازمان تحقق می یابد. ( همان ماخذ، ۱۳۸۶)
۳.۲.۲ نظریه بروکراسی:
می توان تعاریف زیر را برای مفهوم بروکراسی ارائه کرد؛
الف – گاهی به معنای تشریفات زائد بکار میرود یعنی کاغذ بازی و مقررات اضافی
ب- گاهی به معنای دستگاه اداری است؛ یعنی همه ابزار و امکانات دولت مرکزی و محلی
ج – گاهی نوعی خاصی از شکل سازمانی که دارای ویژگی های مشخصی چون سلسه مراتب اختیار و نظام مقرارت است.
مارکس وبر۵۲, جامعه‌شناس, حقوق‌دان و تاریخ‌شناس آلمانی, در کتاب معروف خود ”نظریه سازمان‌های اجتماعی و اقتصادی“ نشان داد که چگونه مدیریت می‌تواند کارآمدتر و منسجم‌تر عمل نماید. (احمدی، ۱۳۸۴(
وبر سه نوع اختیار مشروع را شناسایی کرد:
الف.     سنتی – که در آن پذیرش افراد واجد اختیار از سنت و رسم ناشی می شود
ب.     کاریزماتیک – که در آن پذیرش از وفاداری و اعتماد به حاکمان سرچشمه می گیرد .
پ.     عقلانی – قانونی ، که در آن پذیرش از مقام یا سمت دارنده اختیار که توسط مقررات و دستورالعمل های سازمان محدود و مشخص شده ناشی می شود. ( بندیکس۵۳، ۱۳۸۴)
او معتقد است که سازمان دیوان سالارانه به گونه ی زیر اداره می شود:
– کار های اداری به صورت مدام انجام می شود.
– کارهای اداری مزبور طبق قواعد اساسنامه انجام می شود و از سه ویژگی همبسته برخوردار است:
الف) وظیفه ای که هر مقام اداری در انجام برخی از کار ها بر عهده می گیرد، محدود به ضوابط غیر شخصی است. ب) مقامی که وظیفه ایی را بر عهده دارد از اقتدار و اختیار لازم برای انجام عملکردها و تکالیف محوله برخوردار است. پ) وسایل اعمال فشاری که در اختیار مقام اداری است، دقیقا محدود و معین است.
مسئولیت های هر مقام و نیز اقتدار اختیارات وی بخشی از سلسله مراتبی از اقتدار است. مقام های مافوق وظیفه ی نظارت و مقام های زیر دست حق اعتراض دارند. البته نظارت و شرایط اعتراض مشروع، می تواند متفاوت و متنوع باشد.
مقام ها و سایر کارکنان اداری، مالک منابع لازم برای اجرای وظایف محوله نیستند. اما باید در خصوص چگونگی استفاده از آن جوابگو باشند. هزینه و درآمد کار های اداری و خصوصی کاملا از هم مجزا هستند.
– متصدی یک مقام نمی تواند مقام را در تملک خود داشته باشد که مانند دارایی شخصی آن را به فروش برساند.
– کار ها بر اساس اسناد کتبی انجام می شود.
– در نظام های دیوان سالارانه، مقررات باید منظم و ثابت و هم چنین کنترل شده باشد.تداوم کار اداری اقتضا می کند که اشتغال تمام وقت باشد. او معتقد است که کارایی سازمان ها در گروی غیر شخصی شدن اجرای وظایف اداری است. (بندیکس, ۱۳۸۸)۵۴
بنابراین ویژگی های بروکراسی را از نظر وبر می توان به صورت زیر برشمرد:
– سازمان دهی